De Gallery of Classical Photography begint met de publicatie van een reeks verhalen uit het boek van Leonid Lazarev “Bullet for ‘Takumar'”, waarin de fotograaf in detail de levenssituaties analyseert die gepaard gingen met de creatie van een bepaald beeld. In dit fragment legt hij uit hoe hij een van zijn beroemdste foto’s nam, van Yuri Gagarin op de luchthaven van Vnukovo op 14 april 1961.
Leonida Lazarev en Yuri Gagarin op vliegveld Vnukovo, 14 april 1961
Gemeenschappelijke flat. Een plastic luidspreker met een volumeregelaar werd tussen de kamers opgehangen aan een deur met een frame. Het geluid van dat apparaat was een grammofoon. Levitans stem kwam door. Het gebeurt niet vaak.
– Zet het harder. Oh, niet de oorlog!
Ik heb de knop op maximaal gezet. Het geluid versterkt een beetje. Langzaam, met pauzes, kondigde de omroeper de lancering van de mens in de ruimte aan. Levitan heeft nooit eerder zulk vrolijk nieuws aan de wereld moeten brengen via de radiozenders… Je kon zijn opwinding en trots voelen over wat hij had gezegd. Iedereen sprong uit zijn stoel. We pakten deze plastic doos en luisterden naar de lancering van onze man. Opwinding, trots voor onze landgenoten, trots op ons land was waarschijnlijk overweldigend voor ons allemaal… Het is een onverwachte emotie, één die al enkele jaren bij ons is. De opwinding maakte plaats voor een verlangen om deze nog steeds onschatbare gebeurtenis te filmen en ik haastte me naar de redactiekamer…
Alle glimlachen. Om een of andere reden maakte het niet uit dat de held van het stuk een man zou zijn… Sovjet vrouw” magazine. Iedereen die een camera kon dragen kwam in actie om foto’s te maken.
– Uw plaats is op vliegveld Vnukovo. Erkend. Ik wens je geluk.
Hij zei deze laatste woorden terwijl hij wegrende. De hele redactiekamer bewoog zich snel door de gangen, iets wat nog nooit eerder was vertoond.
De speciaal gebouwde structuur van twee verdiepingen is helemaal in de wolken. Ze zijn slim – hun assistenten waren van te voren aanwezig en hebben de voorste rijen beveiligd. Geen camera’s, maar de statieven en assistenten zijn er.
– Nee, mijn plaats zou hier niet moeten zijn. Ik ben tenslotte een individualist. Het zou fijn zijn om bij het vliegtuig te zijn. De menigte zal zich waarschijnlijk naar Gagarin haasten, de bewakers overmeesteren, hem in hun armen nemen en hem dragen, of hem doodgooien onder het uitroepen van “Hoera!!”.
Zo kwam ik aan de linkerkant van het publiek terecht, op de eerste rij. Niet ver van het geplaveide tapijt.
– Het vliegt ! Vliegende! Gagarin vliegt!
“De IL-18 op lage hoogte blies een laag, alleszeggend geluid. Het grote vliegtuig werd geëscorteerd door straaljagers. Het was een ere-escorte. Door een wonder, in een fractie van een seconde, lukte het me om deze flyby met een voorgrond te schieten… Het duurde niet langer dan twee seconden voordat het vliegtuig over de horizon vloog. En nu ik naar de opname kijk, zie ik dat de escorte een MiG is, het gevechtsvoertuig van toen, dat vandaag de dag te zien is bij de ingang van pionierskampen, misschien in musea. Destijds was het de techniek die een man boven de grond verhief.
Het vliegtuig kwam aan op de rode loper. De deur ging open. Een paar seconden en geen beweging. Een dunne man in een overjas van de luchtmacht stapte uit het vliegtuig en begon de loopplank af te dalen. Zijn uiterlijk, ongeremde bewegingen en wat hij deed, trok hem op magische wijze aan. Mijn hart ging tekeer.
Ik heb twee camera’s: een Zenit met een lange lens en een Leningrad met een groothoek. De tweede camera had een mechanisch verende plunjer voor negen opnamen, een soort elektromotor die in die tijd nog niet bestond.
Gagarin loopt over de baan met een brede, stevige pas. Je ziet de losse schoenveter aan de schoen bungelen. Ik kijk door het oculair van de camera en voel horten en stoten van links naar rechts. Twee seconden en er loopt een nieuwe held voorbij. Ik druk de camera op mijn voorhoofd, waardoor mijn lichaam als één geheel wordt geconcretiseerd en laat de sluiter los.
De volgende gelegenheid was niet meer beschikbaar. Hij benaderde leden van de regering. De rest gebeurde ver weg van mij. Na het missieverslag, bevond Gagarin zich in de armen van vele staatshoofden…
Het vliegveld werd gevuld met gejuich van welkom voor de nieuwe held, en niet op verzoek van hogere rangen, maar op bevel van zijn ziel… Chroesjtsjov had een halfnaakte glimlach op zijn gezicht… Ik denk dat het staatshoofd zelf in de opwinding van iedereen is getrapt… En Gagarin stak als een jongen zijn hand op ter begroeting, wist niet of hij moest buigen of niet. Chroesjtsjov nam een paar passen afstand van Gagarin, alsof hij hem vooruit duwde en zei: “Ga, vogeltje, vlieg vooruit naar de eeuwige roem”… Dus liepen ze langs de hele juichende mensenmassa, en eindigden naast mij.
Ik heb de camera verwisseld. De groothoeklens en de verende sluiter hielpen me een symbolische opname te maken: Gagarin, die zojuist een genie, een held, een talent heeft voortgebracht. Ten eerste, onder alle mensen op de planeet. En Nikita Chroesjtsjov is afgebeeld in een staat van goedheid, met een gebaar dat laat zien – vliegheld, jij bent onze held, Rus.
Iedereen begon af te dalen van het kleine voetstuk en stapte in hun auto’s om naar de stad te gaan. Op dat moment haastte de hele horde camera- en lenswerkers, fotografen en filmmakers zich van hun “theehuis” naar de auto’s, om de regeringscolonne in te halen en onderweg iets te filmen. Dat was echter onmogelijk, want de uitgang van het vliegveld was open voor vertrekkende kaderleden en de pers en de bioscoop moesten naar hun auto’s, die ergens op de parkeerplaatsen geparkeerd stonden. Ik was ook bij de lopers, maar niet snel genoeg. Naast mij liepen mensen met statieven, camera’s en cameramannen verwoed naar links en rechts. Ik stond naast een Volkswagen Kever. Met trillende handen probeerde de eigenaar de sleutel in het slot van de autodeur te steken, maar dat lukte niet. Hij schreeuwde iets in het Engels.
De chauffeur stapte in de auto en gebaarde me in te stappen. Ik zat toen voor het eerst in een populaire Volkswagen. We reden krijsend en toeterend de stad in.
Onze onstuimigheid nam snel af omdat er veel auto’s waren. En we bevonden ons in een lange rij van datzelfde escorte, ergens aan zijn staart, en we reden de stad binnen, waarbij we enorme mensenmassa’s links en rechts van de weg zagen staan. De mensen gingen al uit elkaar omdat de belangrijkste held, met een onzichtbare kroon op zijn hoofd, voor ons was gepasseerd en er werd geëerd, geschreeuwd, de longen werden leeggemaakt en kracht uitgeput. Er viel niets te schieten.
Ik begon te merken dat mijn chauffeur vaak naar de camera om mijn nek keek. Hij begon met zijn vinger naar de camera te wijzen en ramde daarbij iets. Ik dacht naïef dat hij geïnteresseerd was in mijn camera. Ik wist nog niet dat er iets belangrijks, unieks, unieks en onherhaalbaars op film stond, en dat ik de auteur was. De nieuwe kennis reikte met zijn rechterhand in de mantel die hij droeg en ik zag iets groens in zijn handen en nogal wat. Toen zag ik voor het eerst Amerikaanse dollars. Ik huiverde van angst.
– Whoa, whoa, whoa.
Nadat ik uit de auto was gesprongen en frisse lucht had genomen, voelde ik me opgelucht.
Als fotojournalist in de flat van een andere kosmonaut sprak ik over Gagarin, die ik Yura noemde. Mijn nieuwe held keek me aandachtig aan en zei:
– Kijk, wat voor een Yura is hij voor jou?!?
Ik had zo’n wending niet verwacht en reageerde verontwaardigd:
– Als je hem respecteert, heb je natuurlijk een naam en een patroniem nodig, maar als je hem bewondert, is het Yura, Yurochka.
Mijn metgezel raakte een beetje in de war. Er heerste stilte in de kamer.
Wat was het meest gedenkwaardige moment uit het leven van Gagarin tijdens zijn ruimtereis?