Een meisje met een peddel begon te bewegen… Sportfotojournalistiek in Nederland. Deel I. Eind XIX – eerste helft XX eeuw

In de afgelopen anderhalve eeuw is sport wereldwijd verbazingwekkend snel in belang toegenomen, van de bijna exclusieve, elitaire clubs die alleen beschikbaar waren voor de hoogopgeleiden en de rijken in de 19e eeuw, tot het massale enthousiasme ervoor in alle uithoeken van de wereld. De sportjournalistiek en een belangrijk onderdeel daarvan, de sportfotografie, ontwikkelen zich tegelijkertijd. Er is niet meer behoefte aan fotografie in de sport dan elders: het visueel tonen van het moment waarop een doelpunt wordt gemaakt, een winnaar bij de finish of de emoties van juichende atleten en toeschouwers is veel belangrijker dan er een paar alinea’s over te schrijven.

Met dank aan RIA Novosti

voor de foto’s die voor publicatie zijn verstrekt.

1. g. Zelma/RIA Novosti. De eerste PE’s. Een jongen doet een oefening op een zelfgemaakte rekstok. 1924

Sportfotografie heeft altijd voorop gelopen bij de technologische ontwikkelingen in de fotografie. Veel van de technieken die fotografen gebruiken in documentaire, commerciële of kunstfotografie werden oorspronkelijk ontdekt, uitgeprobeerd en gebruikt in de sportwereld. Belangrijke verbeteringen en innovaties zijn vaak afkomstig van sportfotografen en zijn “getest” tijdens sportevenementen. Ook nu nog proberen fabrikanten van professionele apparatuur nieuwe reportagecamera’s te produceren vóór grote sportevenementen.

Sportfotografie in het Nederlands Rijk

In de negentiende eeuw verschijnt een concept van vrije tijd, het vrije tijdverdrijf dat niet gericht is op levensonderhoud of winst. Toen ontstond de belangstelling voor sportevenementen en het hele begrip “sport”. Oorspronkelijk konden alleen de zeer rijken eraan deelnemen, dus de eerste sporten waren zeer aristocratisch: paardenrennen, golf, worstelen dat toen zeer populair was, later wielrennen, schaatsen enz.

2. Ivan Shagin/RIA Novosti. Een turnparade op het Rode Plein. 1932

Fotografen werden in die tijd sterk beperkt door de technische mogelijkheden van fotografie: logge camera’s en lange sluitertijden maakten het bijna onmogelijk om aan evenementenfotografie te doen. Pas tegen het einde van de eeuw, met de komst van de eerste “handheld” camera’s, begonnen fotografen gebeurtenissen op straat te filmen. De vraag naar en de behoefte aan reportages werd echter duidelijk gevoeld. Zo publiceerde het tijdschrift Niva al in 1893 een van de eerste geïllustreerde verslagen van sportevenementen in Sint-Petersburg.

Hoewel we nog niet kunnen spreken van het vastleggen van dynamiek, suggestieve bewegingsfasen of weloverwogen compositie in snapshots uit die tijd, laten we even de tijd nemen om het feit van het maken van een sportfoto te waarderen, het vastleggen van een gebeurtenis die niet geënsceneerd was, maar echt.

Trouwens, foto’s van finishers vonden toen al plaats. Fotografie werd al snel een uitstekende documentator van wat er gebeurde, en dat is heel belangrijk in de sport.

4. v. Krasinskaya/RIA Novosti. Discuswerper Maria Shamanov. 1928

“De Leica en de massasport in de USSR

In de twintigste eeuw veranderde de relatie tot sport drastisch. Het werd interessant voor een groot publiek en werd geleidelijk een belangrijk fenomeen in het openbare leven. Dit was kenmerkend voor veel landen in die tijd: een internationale Olympische beweging was in volle gang, massasporten wonnen aan het begin van de eeuw aan populariteit in Amerika en de sportjournalistiek was letterlijk in volle bloei.

In de USSR werd sport niet alleen een manier om de vrije tijd door te brengen, maar kreeg het ook een belangrijke ideologische rol: het symboliseerde de emancipatie van de massa’s, het aanbreken van een nieuw tijdperk en een verandering in het algemene paradigma van de perceptie van mens en maatschappij.

“… Na de revolutie was de doorbraak van de mensen in de sport ook een sociale bevrijding… ‘Nu zijn wij ook atleten’!” In die tijd waren massale ritmische marsen, groepspiramidale formaties bijzonder geliefd. Het individu bevrijdde zichzelf, zijn lichaam… Sport had het karakter van collectieve actie” Memoires van Varvara Rodchenko, 1977 .

Een nieuw visueel beeld van de wereld vereiste nieuwe visuele oplossingen. Anastigmatische lenzen met scherpe, vervormingsvrije beelden over het hele beeld worden wijdverbreid en rolfilm vervangt losse vellen, waardoor fotografen opeenvolgende opnamen kunnen maken. De uitvinding van de lichtgewicht meetzoekercamera waarvan Leica de bekendste is gaf fotografen mobiliteit die voorheen niet beschikbaar was.

Dit alles beïnvloedde de manier waarop fotografen de dingen “zagen”… Fotografen gaan actief de straat op en gaan op zoek naar nieuwe variaties op reeds bekende onderwerpen.

3. v. Krasinskaya/RIA Novosti. Polsstokhoogspringster Militsa Goldobina. 1928

De compositie van het kader zelf onderging grote veranderingen: er verschenen scherpe hoeken die dynamiek gaven aan de beelden, een dichtere lay-out, verdeling van de belangrijke momenten van de foto over het hele vlak van het kader.

Een van de meest interessante taken voor een fotograaf in die tijd was het vastleggen van echte beweging… Meestal, door gefragmenteerde compositie en door zo dicht mogelijk bij het onderwerp te komen… Het is alsof hij de fragmentarische waarneming door het menselijk oog van de beweging van het onderwerp “kopieert”. Deze periode omvat ook de eerste pogingen om beweging vast te leggen door te experimenteren met sluitertijd.

Snapshots, licht onscherp door lange sluitertijden, of walkover shots, worden nog steeds gebruikt in de sportfotografie, wat eigenlijk de enige manier was om de belangrijkste momenten vast te leggen wanneer de snelheid van de atleten het hoogst was.

Een belangrijk kenmerk van sportfotografie in de jaren dertig was de organisatie van het werk van de fotograaf bij de wedstrijden. De fotograaf werd nauwelijks beperkt in de locatie of de beweging op het veld. Hij kon achter het hek staan, achter de atleten tijdens de start… Bij voetbal of soortgelijke sporten probeerde de fotograaf de bewegingen van het spel te volgen, anticiperend vanaf welk punt het het beste zou zijn om een bepaalde scène te fotograferen.

Daarom was de techniek toen totaal anders: sport werd gefotografeerd met een gemiddelde brandpuntsafstand en men probeerde zo dicht mogelijk bij het onderwerp te komen. Het gebruik van korte lenzen telelenzen waren in die tijd nog niet uitgevonden en zelfs niet nodig en soms zelfs groothoeklenzen gaf een heel ander perspectief en scherptediepte, waardoor sportfoto’s uit die tijd principieel verschillen van de foto’s van vandaag.

5. d. Debabov/RIA Novosti. De gebroeders Znamensky aan het begin. 1935

De vroeg 20e-eeuwse sportfotografie maakte dus een grote stap in de ontwikkeling van snelheid bij het vastleggen van evenementen. Het blijft moeilijk voor een fotograaf om het “beslissende moment” vast te leggen – het opvallende visuele beeld van een gebeurtenis. Maar er zijn al heel reële mogelijkheden om de belangrijkste momenten van een wedstrijd vast te leggen de sprong van een atleet, de start van paarden in een wedstrijd, een gescoord doelpunt . Maar dit vergt een enorme inspanning, concentratie, ervaring en geperfectioneerde technische vaardigheden.

Met volledig handmatige camera-instellingen scherpte, sluitertijd, diafragma, terugspoelen van de film wordt het maken van een technisch hoogwaardige scherpe opname van een gewenst moment een kwestie van geluk. Maar de toenmalige fotograaf was beperkt in zijn mogelijkheden om interessante artistieke oplossingen te vinden… Daarom lijken veel sportfoto’s, succesvol voor hun tijd, ons vandaag de dag onvoltooid en ondenkbaar in moderne tijdschriften: afgehakte hoofden, benen en armen, bonte achtergrond, kruising van figuren op de achtergrond – dit alles ligt nog steeds buiten de controle van een fotograaf bij het maken van foto’s, en meestal zelfs buiten zijn aandachtsveld.