Paula. Foto uit het geheugen

Richtingen van moderne kunst lopen op glijdende snelheid. Een excentriek carnaval, duizenden kostuums, een maskerade van culturen, genres, stijlen en technieken. Een inventieve illusie bestaande uit nieuwe ideeën, geleende entourage, moderne accessoires en andere ingrediënten. Deze elementen, die op elkaar inwerken of elkaar wederzijds uitsluiten, vervangen de mythopoëtische inhoud van de oude Europese kunst en doen afbreuk aan de openlijk commerciële doelstelling. Het postmodernisme richt zich op het vastleggen en verkennen van het veld van hun overlapping. Hendrik Kerstens’ keuze voor oud-Hollandse kunst en moderne portretten.

Toen Epson mijn vaste sponsor voor tentoonstellingen en creativiteit mij de Perfection V10/V100 Photo scanner gaf zonder de geïntegreerde dia module , werd het scannen van gezichten veel gemakkelijker. Deze scanner is licht en gemakkelijk te dragen voor lange afstanden en dankzij het montageontwerp kan het deksel 90º en 180º worden geopend. Maar het belangrijkste voordeel is dat hij verticaal geplaatst kan worden. Sindsdien werden niet alleen ikzelf en mijn huishouden, maar ook vrienden, collega-fotografen en kennissen die nieuwsgierig waren om zichzelf in een nieuw beeldformaat te zien, mijn modellen.

Ik nam mijn eerste scan portretten vrij spontaan en sporadisch. Maar naarmate de jaren verstreken, werd het steeds dieper en dieper in het creatieve proces. Toen kwam ik op het idee van twee projecten, “Transfiguratie” en “Identificatie”, waaraan ik nog steeds werk. Het doel van “Transfiguratie” was de mogelijkheden van interactie tussen schilderkunst en fotografie te verkennen; meer bepaald een picturale herinterpretatie van portretten geschilderd door kunstenaars van voorbije eeuwen met fotografische portretten van mijn tijdgenoten gemaakt met behulp van de moderne techniek van scanografie.

Het is ook een poging om emotionele en psychologische verbanden te vinden tussen mensen uit verschillende tijdperken en om nieuwe figuratieve analogieën in tijdsvergelijking te creëren. En het project “Identiteit” is de transpositie en artistieke projectie van bekende gezichten in een nieuwe semantische, emotionele en artistieke context. Door de lange belichtingstijd en meestal gesloten ogen kon ik me concentreren op de innerlijke toestand van mijn personages.

Zacht “noorderlicht” maakt het gezicht van het meisje fijn. De afstandelijke blik verleidt de kijker… Hendrik Kerstens’ galerij van werken – portretten van de dochter van de fotograaf. Dromerig of sereen, ingetogen, trots of bescheiden, sterk maar zwak – Paula kijkt op van de tentoongestelde “doeken” van de Nederlandse meester. De dame draagt ingewikkelde hoofddeksels, van een witte polyethyleen zak op haar hoofd met verhoogde handvatten, die de vorm heeft van een oude pet, tot een sluier die over haar hoofd wordt geworpen als een religieuze sluier, of haar haar gewikkeld in wikkelfolie als een tulband of bedekt met netten. Hedendaagsheid en tegelijkertijd eeuwige schoonheid, dat is wat Kerstens’ werken aantrekt, en zijn inventiviteit lijkt grenzeloos.

Vandaag wordt de tendentie en de gigantomanie van de kunstfotografie aangewend voor actuele onderwerpen die betrekking hebben op de acute problemen van de globalisering en de complexiteit van de sociale verhoudingen in onze politiek correcte maar weinig tolerante wereld. De terugkeer naar primaire en essentiële artistieke waarden interesseert veel auteurs niet meer. De verwijzing naar het verleden is een dialoog met de tradities van het klassieke visuele erfgoed, overigens van zijn eigen land, een soort poging om een lang verloren gegaan humanisme terug te vinden.

De nieuwigheid van de vroege Nederlandse schilderkunst lag enerzijds in de nauwgezette “beschrijving” van het oppervlak van voorwerpen en anderzijds in een bijzondere plasticiteit die werd bereikt door nauwkeurig in kaart gebrachte en vakkundig toegepaste lichteffecten. Daarom sluit de fotograaf, wiens belangrijkste expressiemiddel het licht is, zich met succes aan bij de lijn van de oude meesters. Schilderen vanaf een foto is een bekende truc, Kerstens maakt een foto van een schilderij, of liever van herinneringen eraan, zijn “memorabele cast”..

Hij heeft slechts één heldin, die hij gedurende haar hele leven observeert… In zijn “Paula” serie, schildert de fotograaf een mono-portret van één man. Kerstens trekt haar nepkleren aan, alsof hij een kinderspel voor zijn dochter opvoert, maar de tijd is de hoofdregisseur. De tijd van de geschiedenis, waarnaar de fotograaf verwijst, en de tijd van de mens, de tijd waarin hij fotografeert Paula. Het meisje wordt het object en onderwerp van een epochische en tegelijkertijd hedendaagse context.

Moderne fusie: een psychologisch portret en “artistieke reconstructie” van het genre. Moet de kijker de lijnen van de auteur raden, parallellen zoeken met het werk van bepaalde grote Nederlandse schilders?? Dit is niet nodig. Er is geen directe articulatie hier. In feite waren de prototypische hoofddeksels uit de Renaissance en de Barok de sleutel tot het “historicisme”.

“Moderniteit”, inclusief hedendaagse kunst, begint, zoals bekend, met een nieuwe houding tegenover de dingen. Maar pas met behulp van de realistische esthetiek, waartoe de fotografie in hoge mate heeft bijgedragen, kon het gewone, eenvoudige ding de waarde uitdrukken die voorheen alleen cultobjecten of kunstwerken genoten. Op het hoogtepunt van de mode in het oude Europa waren hoofddeksels altijd. Paula draagt een kegelvormig gennin van een lampenkap, een pet van aluminiumfolie of een servet, een handdoek gebonden in de vorm van een kruisbeeld.

De klassieke vorm van de nationale muts belichaamde het Nederlandse concept van vrouwelijke deugdzaamheid en schoonheid. Hier draagt Paula iets dat lijkt op een luxueuze “molensteen”, de naam voor een grote kanten kraag die zowel mannen als vrouwen in Vlaanderen tot in de 18e eeuw graag droegen. Al deze talrijke interpretaties – ongerijmde “vervalsingen” – zijn niet irritant, maar doen de kijker denken aan de subtiele culturele ironie waarmee de auteur zijn grote erfgoed behandelt, terwijl hij volkomen serieus blijft.

Kerstens heeft ons Paula’s echte gezicht gegeven, zonder make-up, mode of feminisme! Haar bleke huid, armen en schouders lijken uit de duisternis te zijn getild. Dit is een albasten masker, dat zich niet eens aan het gezicht heeft gehecht; het heeft het zo opgeslokt dat het onmogelijk is het te verwijderen. Degene die geërfd is van de grote Nederlandse. Het is alsof Kerstens het populaire geloof ontkracht dat de camera nooit liegt – zijn camera geeft de leugen, door fictie als realiteit en realiteit als fictie door te geven. Maar is dat niet waar echte kunst over gaat??