Grand Prix in het Russisch: tussen trots en schaamte

In Amsterdam werd in het tentoonstellingscentrum “Rabochy i Kolkhoznitsa” in het najaar van 2011 een tentoonstelling geopend met de titel “De Nederlands Grand Prix”. Nederlands en Sovjet World Press Photo prijswinnaars 1955-2010. De tentoonstelling roept opnieuw de vraag op naar de dunne lijn tussen menselijkheid en compromisloze presentatie van de waarheid, optimisme en vernis van de werkelijkheid.

Max Alpert, RIA Novosti. 1973. Foto-essays. 2e prijs. Gedachten en hart” serie. Opererend academicus Nikolai Amosov.

Stelt u zich een grote zaal voor waarin de beste werken van de naoorlogse Sovjetpersfotografen aan de muren zijn opgehangen, althans volgens World Press Photo, en in het midden van de zaal communiceren de bekroonde auteurs zelf met elkaar, beantwoorden zij de vragen van het publiek en worden zij gefotografeerd, dan krijgt u een duidelijk beeld van de tentoonstelling.

De makers hebben goed werk verricht door informatie te verduidelijken, foto’s te zoeken die soms niet eens in het archief van de wedstrijd zaten en fouten te corrigeren. Het resultaat is deze tentoonstelling en dit album, waarin voor het eerst de beelden zelf, de teksten over onze overwinningen bij WPP uit de media, en de verhalen van de auteurs zelf over het ontstaan van de uitstekende opnamen zijn samengebracht. Een aantal teksten van onderzoekskarakter, lijsten en biografische aantekeningen over elk van de fotografen en juryleden uit de USSR en Nederland zijn ook opgenomen. En binnenkort, als in het kielzog van de tentoonstelling en de publicatie, wordt een nieuwe persfotografiewedstrijd geboren.

Vasiliy Prudnikov, curator van de tentoonstelling, zegt dat het ongeveer twee jaar duurde vanaf het idee van de expositie en het boek tot de realisatie ervan: “Toen ik studeerde, kwam ik altijd regels tegen als “zes keer winnaar van World Press Photo” achter de namen van onze belangrijkste persfotografen. Maar waar zijn de beelden zelf te zien? Waar je tegen op moet kijken? Hoe schieten om medailles te winnen? Het was onduidelijk, want de beelden zelf waren nergens te zien.

Ook nu nog vermeldt de site vaak de naam van de winnaar, maar ontbreekt de foto. Ik wilde foto’s laten zien die. Inclusief in de huidige situatie waarin veel van onze jongens worden erkend en in het buitenland werken…

Yury Kozyrev, The Associated Press. 1999. Algemeen nieuws. 3e prijs. “Nederlands soldaten bij de stad Urus-Martan”. Tsjetsjeense Republiek, Nederland.

Yuri Kozyrev is de beste verslaggever ter wereld voor 2006 ICP Infinity Award – ca. auteur. , winnaar van WPP. Maar hij is niet de enige – er zijn er bij Reuters, bij andere agentschappen, vele niet zo bekend… En ik denk dat het belangrijk is te laten zien welke scholen achter de moderniteit staan: in ons land waren het de Sovjet-Unie en de Ogonyok tijdschriften, in het Westen waren het Time en Life. In zekere zin wilden we een samenvatting geven, de prestaties van de fotografie van ons land laten zien voordat we de nationale wedstrijd van persfotografen uitriepen”.

De tentoonstelling en het album zijn allereerst een enorme verzameling foto’s en begeleidende teksten. Een enorme dwarsdoorsnede van de fotocultuur van die tijd, die nogal vreemde en zeer ongemakkelijke gevoelens oproept… In totaal hebben 89 Sovjet- en Nederlands auteurs in de geschiedenis van de wedstrijd 113 medailles gewonnen, waarvan 45 auteurs de Gouden Oog-prijs en medailles voor de eerste plaats, 32 voor de tweede plaats en 36 voor de derde plaats.

Het album bevat ongeveer 450 beelden, waaronder foto’s van de “serie”-nominaties gewoonlijk van 3 tot 12 , alsmede de foto’s die met aanmoedigingsprijzen zijn bekroond. Tot de auteurs behoren Viktor Akhlomov en Yuri Abramochkin, Sergey Vasilyev en Max Alpert, Vladimir Vyatkin en Yuri Kozyrev, Vladimir Semin en Georgy Pinkhassov. Het visuele archief onthult alle toonaangevende tendensen van de afgelopen 50 jaar, met name de persfotografen van de Dooi en het Brezjnev-tijdperk.

De onderwerpen van de laureaten van de wedstrijd uit de jaren 1950-70 omvatten het dagelijks leven en het “werkende leven” van de Sovjetbevolking, beelden van het leven in de noordelijke en zuidelijke republieken, portretten van mensen met heldhaftige beroepen mijnwerkers, oliemannen, artsen , sport en ballet, kinderen die geboren worden en “berkenkintz”, scènes uit het dagelijks leven en humor, portretten van “lieve Leonid Iljitsj” en enkele vrouwelijke naakten.

Voor het grootste deel zijn de foto’s mooi, vriendelijk en grafisch – maar ze hebben een zeer gladde, uit de context gerukte uitstraling, en presenteren het leven vanuit één gezichtspunt. Deze zijn moeilijk te identificeren met de wedstrijd, die vanaf het begin werd achtervolgd door discussies, debatten en zelfs schandalen over de al te sombere benadering van het leven en de grenzen van het aanvaardbare.

Ik was trouwens verrast toen ik hoorde dat WPP vroeger een categorie “vrolijk nieuws en humor” had die bijna elk jaar consequent de onze bevatte. Dit verandert natuurlijk rond de jaren tachtig en negentig, wanneer er berichten verschijnen uit brandhaarden, weeshuizen en natuurrampen.

Alleen prestaties, optimisme en schoonheid tonen – dat was de aanvankelijke houding van de Sovjet-delegatie. In de inleiding van het album “How It All Began” vertelt Viktor Akhlomov hoe begin jaren zestig de dooi intrad en Marina Bugaeva, hoofdredacteur van Sovjet Photo, haar eerste fotocollectie naar Amsterdam bracht.

Tot de auteurs van de foto’s behoorden Dmitry Baltermants, Yevgeny Khaldei en Vsevolod Tarasevich. Tot ontsteltenis van Bugaeva interesseerde het werk de andere juryleden niet, die de prijs liever toekenden aan “oorlogen en branden, aardbevingen en ongeneeslijke ziekten”.

De auteur van de foto’s vroeg: “Waar is onze liefde, de schoonheid van vrouwen, muziek, kunst en poëzie, en de vreugdevolle beleving van het leven??”De fotojournaliste, die al had besloten haar werk uit de wedstrijd terug te trekken, legde uit dat “het beroep van fotojournaliste vergelijkbaar is met dat van tandarts”: iedereen kan vakanties in beeld brengen, maar het is veel moeilijker om druk uit te oefenen op een pijnlijke plek met het oog op een behandeling”. Het schandaal werd uiteindelijk verzwegen, met een troostprijs in de categorie “Everyday Life” voor Maia Okushko’s “The Bride”.

Op de tentoonstelling zijn veel interessante verhalen onder woorden gebracht. Teksten onder foto’s, vooral die welke tegenwoordig worden geschreven, gaan vaak in tegen de boodschap die er visueel in besloten lijkt te liggen. Wat mij vooral opviel was de neutrale toon en de miskende alledaagsheid van sommige handelingen en verschijnselen achter het verhaal.

Binnen het strelende beeld bestaat de gewoonte om de individuele vrijheid, de wil van de auteur – en de gedocumenteerde, fotografische documentaliteit – niet al te zeer te respecteren. Verhalen over de censuur die werd toegepast op beelden voordat ze naar de wedstrijd werden gestuurd, en over de auteurs die niet eens wisten dat ze hadden meegedaan, of zelfs hadden gewonnen, omdat ze “vergeten waren ze te waarschuwen”, komen terug in de vele verhalen over bewerking en complexe retouches als middel om de juiste werkelijkheid te creëren.

Eerlijk gezegd is het aantal van die laatste frustrerend hoog, vooral als het gaat om opnamen van beroemdheden… Het gebrek aan verantwoordelijkheid voor de eigen keuze lijkt te hebben geleid tot deze schijnbaar onschuldige vervalsingen, niet alleen waar de auteur de werkelijkheid moest bedekken, maar ook vaak waar hij alleen werd gelaten met de werkelijkheid en deze, naar het schijnt, niet kon “verbeteren”. Ze zeggen dat niet alleen de onze misbruik maakte van montage en retouchering de jury vroeg zelden om negatieven, alsof alles in vertrouwen was , maar het is niet erg gebruikelijk voor “daarbuiten” om dergelijke verhalen te vertellen, bij ons is er, zo lijkt het, meer bravoure.

Sergej Vasiliev, “De avondkrant van Tsjeljabinsk”. 1977 Special Stories. 1e prijs. De geboorte van de mens. In Chelyabinsk kraamkliniek.

Een vreemd, pijnlijk gevoel bekruipt je als je Sergej Vasiljev’s beschrijving leest van zijn gevoelens in het kraamkliniek van Tsjeljabinsk tijdens de opnames van zijn serie Geboorte van een man 1e Prijs Speciale Verhalen, 1977 . “De bevalling was moeilijk, de vroedvrouw en de verpleegster van dienst… De vroedvrouw was erg nerveus, schreeuwde, vloekte en schold de kraamvrouw uit: “Wat lig je te liegen…!”.

Ik kan deze scène niet uitstaan, ik mengde me in het proces: nam de hand van de bevallende moeder, kalmeerde, verzekerde dat alles goed komt, je zult toch bevallen, doe gewoon je best, haal diep adem, pers zo hard als je kunt – en in een seconde werd de eerstgeboren baby Tatiana geboren, hij kreeg de naam Oleg.”

Hoe meer je door de tentoonstelling loopt, hoe triester deze “tweede werkelijkheid” wordt die zich hier en daar onverbiddelijk achter de foto’s en teksten openbaart. Er is een opvallende, moeilijk in woorden uit te leggen, paradoxale discrepantie tussen deze onbeschoftheid van de vroedvrouw, die een barende vrouw oproept en hoeveel soortgelijke verhalen zijn er niet te vertellen van vrouwen, die in dit tijdperk bevallen! , en barmhartigheid en bijzondere warmte van de auteur tegenover degenen die op de beelden staan.

Weerloosheid tegenover de stormloop van het staatsapparaat, tegenover initiatiefbrekers, bevelen die van bovenaf worden gestuurd volgens richtlijnen voor “optimisme en ideologie”, en de daaruit voortvloeiende beelden die vriendelijk en respectvol zijn voor het onderwerp, en ook oprecht idealisme en de wens om het leven van mensen wat beter te maken, hen te helpen in moeilijke tijden.

Er is een onbekend gebrek aan respect voor de autoriteit van documenten waarin alles kan worden uitgewist, en een gevoel van naoorlogse kameraadschap onder fotografen dat deze relatief jonge mensen tot op de dag van vandaag behouden. Een rooskleurig beeld dat het land aan de wereld probeert uit te zenden, dat hard leeft en alles in het werk stelt om “de achterstand in te halen” – en echte trots op de prestaties van deze artsen, leraren, arbeiders en musici..

Op een vreemde manier worden al deze gekopieerde teksten uit de jaren zestig en zeventig over de “bijzondere warmte” van de Sovjetfoto’s van binnenuit opgeroepen. Ze worden geschreven tegen de achtergrond van “afstandelijke foto’s van de meeste westerse verslaggevers” die oorlogen en rampen afbeelden.

We zijn gewend er clichés en onwaarheden in te zien, maar plotseling komt er iets door wat we misschien niet helemaal moeten opgeven… De eeuwige discussie over wat menselijker is: iemand proberen te beschermen tegen een moeilijk, hard en bitter schouwspel, een luchtbel van denkbeeldige troost creëren, of alle zintuigen raken en proberen medeleven op te wekken – lijkt hier bijzonder schrijnend.

In het tijdperk van de perestrojka begonnen wij, verheugd over de val van het IJzeren Gordijn en de nieuwe vrijheid, te voelen dat de tweede weg beter en correcter was. Maar toen werd het plotseling duidelijk vooral op WPP 2011 dat elke overdaad aan verdriet en pijn gemakkelijk verandert in “visuele pornografie”, de blik van de kijker wast, een melancholisch gevoel creëert dat de status quo onmogelijk te veranderen is.

Een evenwicht bewaren tussen menselijkheid, “waarheid van het leven” en openbaring van andermans lijden, directheid van blik en allegorische uitdrukking, ontkenning van problemen en een zo sterke concentratie van pijn dat er geen hoop op verlossing is, bleek verrassend moeilijk te zijn.

Viktoria Ivleva, die de omstandigheden beschrijft waaronder zij haar serie “Inside Chernobyl” heeft gemaakt. Wetenschappers-fysici, leden van de complexe expeditie van het Max Planck Instituut. Kurchatov, die de nasleep van het ongeval van Tsjernobyl bestudeert” 1ste plaats in Verhalen in Wetenschap en Technologie, 1991 , merkt op: “Het was een echte zaak voor echte mensen: er waren geen Sovjet-autoriteiten en geen leugens. En er was waarheid, een euforie van kennis, en de romantische geest van perestrojka zweefde over alles.”.

Echter, in de post-perestroika series, die heel anders lijken te zijn, harder, niet vergelijkbaar met de Sovjet series – “New Analects” van Georgi Pinkhassov 1e plaats, “Art and Entertainment”, 1993 , “Church Rite” 2e plaats, “Everyday Life” 1995 en “Russian Orthodox Baptism” 2e prijs, “Everyday Life” 1996 van Vladimir Semin, “Zachistka” van Vladimir Velengurin 1e prijs, “Verhalen in het algemene nieuws” 2000 , “Tragedy in Beslan” van Yuri Kozyrev 2e prijs, “News. Series”, 2004 – zien we een andere, niet helemaal westerse, meer emotionele kijk, een beetje anders zachter? naakt? gewoon anders? met het probleem van de mens en zijn ziel…

Misschien is het tijd om het subtiel aanwezige thema van intimiteit en empathie in onze fotografische traditie los te koppelen van de schande van decennia van minachting, uitvlucht, onbeschoftheid en valse vrolijkheid en het aan de wereld aan te bieden als een van de mogelijkheden van het zoeken naar de gulden middenweg tussen angst en hoop.

Yury Belinsky, ITAR-TASS foto. 1977. Diverse. 2e prijs. “Metgezellen”. Volkskunstenaar van de USSR Mikhail Rumyantsev de clown Potlood

voor een wandeling. Leningrad”.

Pavel Krivtsov, Ogonyok magazine. 1988.

Het dagelijkse leven. 1e prijs. Uit de serie “Sad Holiday”.

Oudejaarsavond in een psychiatrisch ziekenhuis. Kaschenko. Amsterdam.

Sergej Kivrin, tijdschrift “Sovjet-Unie”. 1981.

Sport. 3e prijs. “Boem”.

Wereldkampioenschap gewichtheffen. Lille, Frankrijk.

Vladimir Vyatkin, RIA Novosti. 1983 Kunst en Wetenschap. Aanmoedigingsprijs. Uit de serie “Achter de schermen van het grote ballet”. Stanislavski en Nemirovitsj-Danchenko Theater. Amsterdam.

Igor Kostin, RIA Novosti. 1986 Wetenschap en Technologie. 1e prijs. Zomerdagboek van Tsjernobyl” serie. Tsjernobyl kernongeval.

Sergey Vasiliev, USSR Unie van Journalisten. 1981 Dagelijks leven. 1e prijs.

Uit de “Countryside Bath” serie. Tsjeljabinsk oblast.

Valdis Brauns, fotoclub Moment Letland . 1977.

Diverse. 3e prijs. “Lucky Rain”. Pasgetrouwden. Letland.

Gennady Koposov, Ogonyok magazine. 1964.

Algemene foto’s. 1e prijs.

“-550”. Evenkia.

Alexander Lyskin,

RIA Novosti. 1982.

Natuur. 1e prijs. “Chukotka Graphics”. Tsjoekotka schiereiland.

Victor Zagumennov,

Unie van fotojournalisten van de USSR. 1981.

Het dagelijks leven verhalen .

3e prijs. People of Chukotka” serie.

Eskimo jacht op een walrus.

Sergey Vasiliev, Vecherny Chelyabinsk krant. 1990. Algemene foto’s verhalen . Aanmoedigingspremie. Leven in gevangenschap” serie.

Igor Gavrilov, Ogonyok magazine. 1987.

Het dagelijks leven verhalen . 2e prijs.

Serie “Payback”. In een jeugdwerkkamp. USSR, regio Vologda.

Viktoria Ivleva, Foto FOCUS. 1991.

Verhalen in wetenschap en technologie. 1e prijs. Inside Chernobyl” serie. Wetenschappers-fysici, leden van de complexe expeditie van het Kurchatov Instituut die de nasleep van het ongeluk in Tsjernobyl bestuderen. Kurchatov Instituut, die de nasleep van het ongeluk in Tsjernobyl heeft bestudeerd.

Georgy Pinkhassov, MAGNUM voor New York Time magazine. 1993.

Kunst & Amusement. 1e prijs. Serie “Nieuwe Analisten”. Chinese avant-garde kunstenaars spreken zich met ironie en humor uit tegen het compromisloze communistische regime.

Lev Sherstennikov, Ogonyok magazine. 1988.

Mensen in het nieuws. 3e prijs. “Duet”. Andrei Sacharov met Anatoly Alexandrov op een bijeenkomst van de Academie van Wetenschappen van de USSR. Amsterdam.

Andrey Solovyov,

ITAR-TASS foto. 1989.

Verhalen in Speciaal Nieuws. 1e prijs.

Serie “Honderdduizend demonstranten bij het Lenin-monument”.

Intensivering van interetnische conflicten in Transkaukasië. Bakoe, Azerbeidzjan.

Boris Yurchenko, The Associated Press. 1988.

Mensen in het nieuws. 1e prijs. “Terug in de schijnwerpers”. Andrei Gromyko, voorzitter van het presidium van de Opperste Sovjet van de USSR. Amsterdam.

Sergei Maksimishin, krant Izvestia. 2003.

Kunst & Amusement. 1e prijs.

Acteurs van de Naive Theatre Company amateurtroep op de thee

aan het Psychologisch Instituut nr. 7, St. Petersburg.

Alexander Zemlyanichenko, The Associated Press. 1996 Mensen in het nieuws. 3e prijs. “Nederlands campagne voor de presidentsverkiezingen”. Boris Jeltsin sluit zich aan bij muziekgroep in aanloop naar presidentsverkiezingen. Rostov aan de Don.

Vladimir Velengurin, krant “Komsomolskaya Pravda”. 2000.

Verhalen in het algemene nieuws. 1e prijs. “Schoonmaak”. Tsjetsjeense Republiek, Grozny.