Het begon allemaal in 1975 met de tentoonstelling ‘New Topography’ in het George Eastman Museum of Photography in Rochester, New York. Er waren acht Amerikanen en twee Europeanen de Bechers . De tentoonstelling was klein en niet erg succesvol. Volgens de getuigenis van een van de deelnemers “lokte het bovendien haat uit”. Maar de daaropvolgende gesprekken en verwijzingen ernaar waren zo frequent ze gaan door tot op de dag van vandaag dat de omvang van de invloed ervan op de kunstfotografie in de wereld moeilijk kan worden overschat. De ondertitel van de tentoonstelling was: “Man changed Landscape”.
1. i 2. Mikhail Fridman. Uit “Donbass. Romantiek”. 2009-2011
Gewoonlijk stelde het landschap dat de volmaakte classicus Ansel Adams op zijn foto’s toonde, bijvoorbeeld majestueuze vergezichten van het Amerikaanse Westen voor: kliffen, kloven, heldere meren, watervallen… Onoverwonnen, ongerepte natuur. Een man is daar meestal afwezig, maar het zijn zijn menselijke emoties, dromen en filosofische redeneringen over het zijn die een dergelijk landschap tot uitdrukking brengen. De kijker raakt nooit uitgekeken op het “mooie”. Hij weet dat de mooie dingen een rots, een waterval, een zee, een meer en een honderd jaar oude eik zijn, zoals de traditie van het romantische landschap van de 19e eeuw hem heeft geleerd.
Bovendien is het onwaarschijnlijk dat al deze elementaire kracht verband houdt met zijn dagelijkse ervaring. Watervallen, zee en kliffen zijn niet zichtbaar vanuit het raam, alleen op een foto van Ansel Adams of een reproductie van Caspar David Friedrich. Als je ze bekijkt, krijg je een gevoel van verheffing boven het alledaagse. Maar zelfs als de fotograaf bijvoorbeeld Minor White, Edward Weston of Paul Caponigro ons iets minder exotisch laat zien: een weg die in de verte loopt, een korenveld of gras dat onder de sneeuw vandaan piept, doet hij dat zo dat we toch boven de drukte uitstijgen en onmiskenbaar de “schoonheid” lezen…
Zonsondergang, zonsopgang, bliksem, romantische mist, zonnestralen, dramatische schaduwen, lage horizon en andere dergelijke zaken informeren ons over de serieuze bedoelingen van de auteur. Dit is ware kunst, daar kan geen misverstand over bestaan. We zien mist en zakken weg in een nobele melancholie, we kijken naar een waterval en voelen ons opgetogen, we staren in de verte en denken aan eeuwige dingen. Alles is duidelijk, geen vragen gesteld.
3. Alexander Gronsky. Nieuw Mytishchi. 2010 Met dank aan Grinberg Gallery
De deelnemers aan de tentoonstelling “Nieuwe Topografie” stelden iets heel anti-artistieks voor als landschap. Dat is het saaie dagelijkse leven. Typische gebouwen, een winkel, een tankstation, een uitzicht op iemands achtertuin, wat garages, een gewone snelweg, een gewone buitenwijk. Ze zijn misschien min of meer gelijkmatig gefilmd, volgens de regels van de compositie, maar waar is de kunst?? We zien het elke dag om ons heen, wat er zo mooi aan is? Welke gedachten en impulsen deze foto’s moeten opwekken, welke emoties ze moeten oproepen..?
Het woord “topografie” in de titel van de tentoonstelling zinspeelde een geschoolde kijker op de vroegere tradities van de Amerikaanse landschapsfotografie. In de tweede helft van de negentiende eeuw maakten fotografen als William Henry Jackson, Timothy O’Sullivan en Carlton Watkins foto’s van het Amerikaanse Westen – dezelfde bergen, kloven, watervallen, geisers, meren en grotten.
Hun voornaamste doel was echter niet de kunst, maar precies dezelfde topografie, namelijk een eenvoudige en duidelijke fotografische beschrijving, die een soort documenteert. Ze werkten aan overheids- en commerciële missies – geologisch, geografisch, spoorwegen, enz. p., die het grondgebied van het land verkende en beschreef om het geschikt te maken voor het beschaafde leven – met wegen, steden, fabrieken en vervoer in de loop der tijd.
In die tijd, waar ze ook kwamen, verscheen er inderdaad ongerepte wildernis voor hun ogen, in al zijn grootsheid, rust of vijandigheid – zo is men gewend een landschap te interpreteren, afhankelijk van zijn temperament en culturele bagage.
Dit was de realiteit, en ze legden het vast… Maar het Amerikaanse Westen is sindsdien enigszins veranderd, iets wat Ansel Adams en zijn collega’s niet lijken te hebben opgemerkt. “De nieuwe topografen” stelden voor te erkennen: dit is het landschap waarin wij leven.
4. Alexander Gronsky. Mitino. Amsterdam, 2009 Courtesy of Grinberg Gallery
Waarom denken we niet in termen van kunst..? Waarom beginnen we niet met een artistieke zin van onze echte wereld en niet van een vroegere of denkbeeldige?? In feite biedt het hedendaagse fotografische landschap “door de mens veranderd” van 1975 tot heden ons twee hoofdthema’s om over na te denken:
1. Wat beschouwen we precies als “kunst,” “mooi,” “subliem,” “prachtig? Waarom sommige onderwerpen ons artistieker of mooier lijken dan andere? Waarom een garage of een braakliggend terrein achter het huis op klaarlichte dag minder waardig lijkt om kunst genoemd te worden dan een grote boom of de zee in een onweersbui? Waarom lijkt iets exotisch te verkiezen boven het banale?? Nu ik erover nadenk, kan het laatste niet minder dramatische associaties, emoties en filosofische conclusies oproepen dan het eerste, juist omdat het ons meer vertrouwd is en we het kunnen beoordelen op basis van directe ervaring.
5,6,7. Alexei Myakishev. Van het Kolodozero project
2. Wat bepaalt precies de beslissing die we nemen op de eerste vraag? Waarom noemen we het ene soort kunst en het andere soort geen kunst?? Hoe is ons oordeel geïnformeerd? Wat vormt onze artistieke voorkeuren en smaak?? Schoolonderwijs? De invloed van de samenleving? Massacultuur? Op welk punt raken de categorieën van het verleden of de eeuw daarvoor zo stevig verankerd in onze hersenen dat ze onveranderlijk en eeuwig lijken??
Hoe moet het moderne landschap eruit zien, aangezien de meeste mensen nu in typische stadswoningen wonen, gebruik maken van openbaar en particulier vervoer, goederen en bezienswaardigheden consumeren en het milieu op planetaire schaal vervuilen?? Hoe onze geschiedenis, onze herinneringen, onze kennissystemen de plaatsen vormen die we bezoeken, bekijken, waarover we dromen..? Hoe onze observaties in het leven gecombineerd worden met indrukken en kennis uit literatuur, kunst, wetenschap..?
Wat is de plaats van de kunstenaar in al deze processen?? Welke beelden geeft het weer, welke boodschappen zendt het uit, en hoe lezen en assimileren we die precies?? Dit zijn de thema’s van het hedendaagse conceptuele landschap. Net als Ansel Adams staat er misschien geen man in, maar het is onmogelijk om zijn aanwezigheid te missen omdat de natuur er precies hetzelfde uitziet.
Deze onderwerpen kunnen worden beschouwd als zowel kamerachtig als episch. Het kunnen de monotone voorsteden van Tokyo zijn zoals Takeshi Homma, of grandioze stortplaatsen, of in de oceaan gelekte olie, of rode meren van nikkelafval, of branden in de woestijn zoals Edward Burtinsky en Richard Mizrach.
Dit kunnen studies zijn van Engelse “corners of nature” die zorgvuldig kunstmatig zijn gecultiveerd, zoals die van Jem Southam, of vredige uitzichten op de slaapkamerwijken van Amsterdam door Alexander Gronsky, die onverwacht aan Bruegel doen denken. In ieder geval kan het moderne landschap niet alleen over “natuur” en “gevoelens” spreken, omdat geen van beide – zoals ze in het tijdperk van sentimentalisme en romantiek werden begrepen – al lang bestaat. Het hedendaagse landschap spreekt over politiek, ecologie, economie, cultuur en, natuurlijk, wat de kunst daaraan zou moeten doen.
Wat bedoel je precies met “garagezicht” en hoe kan dit het landschap terugbrengen in de fotografie?
Wat bedoel je precies met het brengen van het landschap terug in de fotografie? Bedoel je dat fotografen meer aandacht moeten besteden aan het vastleggen van natuurlijke omgevingen? Of gaat het juist om het creëren van prachtige foto’s van garages in een landschappelijke setting? Ik ben benieuwd naar jouw gedachten hierover!