Fotograaf Alexander Djus: Ik wilde een gevechtsvliegtuig fotograferen bij zonsondergang, op een hoogte van 9 duizend meter…

Het donkere karkas van een bommenwerper drukt met zijn hele massa op de betonnen platen van het vliegveld… Het lijkt erop dat die terug moeten veren en dan dit enorme fort in de lucht gooien. Maar er gebeurt niets. We naderen de foto en zien dat het geen ijzeren vogel is maar een massa mensen. De caps op hen, de cockades op hun caps. Concentratie en focus op hun gezichten. Een ongewone formatie met “piloten”: piloten, navigators, stewardessen – zij “die vliegtuigen leren vliegen, die hun angst leren winnen…”. En alleen degenen wiens werk in de lucht zit. Het zijn militaire piloten en hun werk is altijd een uitdaging… Zo’n collectief portret. De auteur noemt zijn foto “luchtvaart is mensen” en geeft daarmee een sacrale betekenis aan het beeld-symbool.

Alexander Juice

Toen ik de foto op de cover van het tijdschrift zag ben ik op zoek gegaan naar de naam van de auteur. Die, door het tonen van deze ene en enige foto, in staat was om zijn naam onmiddellijk te plaatsen onder degenen die nooit zullen worden vergeten? Het was makkelijk om de formule te onthouden, Alexander Juice. Het maakt niet uit of de foto goed was of niet, wat was de betekenis van de boodschap die werd overgebracht en of het zijn doel bereikte?. Ik begreep wat er achter het maken van de film zat… Het is vooral fanatieke koppigheid. Hoeveel was er nodig om serieuze mensen die niet geneigd waren tot creatieve illusies ervan te overtuigen dat de bedoeling van de fotograaf geen gejammer was, geen artistieke paranoia, maar een serieuze wens om fatsoenlijke mensen op een waardige manier te vereeuwigen?

Zo’n foto kan niet afkomstig zijn van iemand die geen verstand heeft van fotografie of luchtvaart. En ik heb me niet vergist. Later ontdekte ik dat het de fotograaf enkele jaren en vier pogingen kostte om zijn “idee” te realiseren. Het is alleen voor de creatie van dit specifieke beeld. En hoeveel tijd en moeite het kostte om een “vliegende” verslaggever en een fotograaf in het algemeen te worden? Laten we eens terugkijken naar de jaren voor de opkomst van de iconische fotografie.

– Ik ben geboren in Khabarovsk in een familie van een militair… Mijn vader Mikhail Timofeyevich diende in het communicatie regiment van het luchtvaart leger hoofdkwartier, was een kapitein.

– Captain Juice. Klinkt romantisch. Iets van Groen en Jules Verne. Van welke verre kusten kwam de naam?

– Ik heb zelf gezocht naar de oorsprong van mijn soort. Ik heb niet veel geleerd. Er was eens een heel dorp Sap in Oekraïne. Er zijn dorpen waar alle families twee of drie of zelfs één achternaam hebben. In de hongerige jaren twintig trok bijna het hele platteland naar het oosten, naar Kazachstan. En iemand heeft Transbaikalia gehaald. Timothy Juice, zijn grootvader, ging in de mijnen werken. Ik ken de details niet, maar hij is nooit meer teruggegaan.

Alexander wilde zijn vaders droom van een militaire carrière voor zijn zoon steunen. Een voortzetter – dat is altijd een plezier voor mijn vader. Inderdaad, de zoon droomde niet van een seinwachter embleem op de epauletten, maar van een pilotenoverall… En zeker een straaljager. Dit is iets echts en groots. Je zou er je hele leven op kunnen zetten. Maar… De combinatie van die twee letters verandert vaak onze bedoelingen, en soms ons hele leven. Op de middelbare school werd bij een tiener een lichte bijziendheid vastgesteld… Dienstplicht. Je kunt dienen, maar niet vliegen. Nooddienst. De verbindingsofficier, zoals zijn vader. Het blijkt dat niet alleen het gesproken woord, maar ook de onuitgesproken wensen van de vader geen leeg geluid zijn in de ruimte.

– Mijn vader wilde natuurlijk dat ik in zijn voetsporen trad, radioamateur werd, maar hij hield niet vol. En we kiezen onze eigen wegen.

Papa gaf zijn zoon een camera voor zijn tiende verjaardag… Het was Smena 2. “Ooh!..” – kon alleen de meester van de fotografie, die, volgens mijn schatting, de helft, zo niet alle, van de bestaande en bestaande camera’s heeft doorgenomen. “Ooh-ooh” kan “cool” betekenen in relatie tot de camera en de tijd. De machine en het proces van foto’s maken beviel de jongen zo goed dat hij het begin van zijn carrière markeerde met deze datum.

Maar het leger is een serieuze zaak. Liaison Juice Jr. kwam in de raketstrijdkrachten. Daar kon je, niet alleen omdat je een camera had om nog maar te zwijgen van het gebruik ervan , maar ook omdat je het woord “foto” zei, een overtuigende en strenge blik krijgen. Een raketschild moet worden beschermd tegen het uitlekken van informatie erover, en een fotografisch schild des te meer… Bij optochten zagen we wel tractoren die iets heel groots en formidabels achter zich aan trokken. Nou, genoeg daarover..

Terug in Kurgan ging Sasja naar de “Rabkorov” school, die verbonden was aan de krant Sovetskoe Zauralye. Maar ze leerden me schrijven, niet schieten. Het was niet interessant. Bij zijn demobilisatie ging de jongen naar een plaatselijke fotostudio, want de kranten van Chita – en dat waren er drie: Partij, Komsomol en militair district – hadden geen behoefte aan de diensten van een jonge enthousiasteling. De studio was zelfs interessant omdat er in kleur werd gefilmd. In het begin van de jaren ’70, toen dit alles gaande was, was het voor de fotografen van de hoofdstad allang gedaan met de beheersing van de kleurenfotografie. Ze filmden tot het uiterste, niet alleen negatief, maar ook transparant.

Maar laten we teruggaan naar de thuisstudio van Chita. Er waren lampen, zodat je kon leren werken met licht, en de camera was een enorme doos op wielen. Er moest veel gemanipuleerd worden om de birdie uit te laten vliegen. En vreemd genoeg vond de jonge fotograaf het prachtig. Vervolgens berekende hij dat om een foto te maken met de “Lingof”, een grootformaat camera met een verwijderbare matglazen ruit, je 17 handelingen moet verrichten. Terwijl jij met de camera rommelt, stapt de klant onopvallend in de rol.

Die? Ikzelf! Kalm, evenwichtig, intern verzameld. Niemand drukt hem: de fotograaf is bezig met iets van zichzelf. Cool! “Ik vind het belangrijk dat men zichzelf is.”En wat is het? “Er was een periode waarin we de klant onze visie oplegden: jullie moeten zo zijn, en niemand anders.”

Natuurlijk vergat Juus de doos ook niet… Hij had er vele in zijn handen: de Kievs, allerlei Amateurs – mijncamera’s met dubbele lens, stereocamera’s, en enkele vrij exotische, zeer gespecialiseerde camera’s – de Leningrad met een verende aandrijving voor 10-12 opnamen. Op een dag zag ik een dik boek genaamd “Sovjet Camera’s”. Te oordelen naar de dikte van de folio zijn er vele honderden camera’s beschreven. En de praktijk, zelfs een kleine, heeft nauwelijks een dozijn of twee. Ik kan niet zeggen hoeveel ervan Juice bekend waren, maar het feit dat hij de keuze van zijn “gereedschap” zijn leven lang op een zeer ernstige en verantwoordelijke manier zal benaderen, verbaast me zelfs nu nog.

In de redacties van de plaatselijke kranten, die Alexander bekeek, en soms zelfs typte, waren geen acanthropische plaatsen. En het verlangen om onder het dak van het atelier vandaan te komen groeide… En toen werd ik er gek van: een fotograaf verliet de wijkkrant. Jus kreeg een baan aangeboden als fotojournalist van “At the Battle Post” van het Zabaikalsky Militaire District. Het district strekte zich in oostelijke richting uit van Irkoetsk tot Blagovesjensk, en in noord-zuidelijke richting van de Noordelijke IJszee tot de zuidelijke grenzen van Mongolië. Het gebied is breed, maar de specialisatie is smal.

Het leger draait om discipline en regels. Loop in formatie, denk volgens de regels. De indruk bestond dat de opnames voor een oorlogskrant niets anders waren dan illustraties van de code, zoals het hoort en niet zoals het in werkelijkheid was.

– Er was een luchtmacht in het graafschap, maar slechts één regiment mocht schieten om verschillende redenen. Eenmaal schoot ik de uitreiking van parachutisten, die werd gehouden door plaatsvervangend commandant van het 23e Luchtleger, generaal-majoor Igor Dmitriev. Dmitriev was lid van de militaire raad van het district. een moment aangrijpend benaderde hij de generaal en zei “Nou, nou, ik zou graag willen vliegen. Ik begreep het, als fotocorrespondent. Hij glimlachte: we praten later. En hij kreeg deze toestemming, hoewel ik begrijp dat Dmitriev een kleine afwijking van de regels wilde… Alleen het hoofd van de luchtvaart kon mijn vluchten wettelijk toestaan..

om in de lucht te komen, moest de verslaggever de eerste bedieningsvaardigheden van het vliegtuig leren en oefenen op simulators. Je moest je ook kunnen “redden” in geval van nood, bijvoorbeeld als je eruit moest springen. Daarnaast zouden we twee testsprongen maken… Maar de piloten zeiden: “Ga door, laten we het noteren”.

En hier is de eerste vlucht in een gevechtstrainer, een twinjet. Welke gevoelens dit bij een gewone verslaggever oproept, weet ik niet. Ik heb het nooit meegemaakt, maar voor Sap zou het vergeleken kunnen worden met een doop: zijn droom om te vliegen werd werkelijkheid. De eerste vlucht vond plaats op het vliegveld van Ukurey, in de schemering, met een minimum aan weer en wind. Een gevechtspiloot was 5 of 6 jaar op weg naar zo’n solovlucht.

– Ik wilde een MiG-25 straaljager fotograferen bij zonsondergang, op 9.000 meter hoogte. We gaan de landingsbaan op. Takeoff. Er staat een auto voor ons die gefotografeerd gaat worden. De hoogte is 1.200 meter. Commando van beneden: “Toestemming om om te draaien”. En daar begint het. Een vechtersrol is zeer snel gemaakt. Draai een pen en je staat aan jouw kant. Mijn eerste gedachte was om uit te vallen. En waar?? Lantaarn, je zit vast. De vluchtleider geeft toestemming om 9000 te bellen. Het is ook makkelijk. Blijf bij jezelf, nabrander. Het feit dat alles snel en abrupt gebeurt, is eng. We hebben hoogte gewonnen, we zijn in lijn met de meester. Ik schoot het in horizontale vlucht – saai. “Laten we hem in de bocht neerschieten!”Kom op!”Op de grond is het vliegtuig een kip, maar in het zonlicht is het een raket! Shot. Er is niet veel brandstof meer over. Aflopend. Scherp. Hoe lager het wordt, hoe zwarter en zwarter het wordt. De landingsbaan was te zien op ongeveer 200 meter. We zijn geland..

– En je kon het vliegtuig zelf besturen? Snel, strijdlustig..?!.

– Ik moest het gewoon kunnen, anders was ik niet ingestapt.

– En ik had de controle?

– Een beetje. Een vliegtuig binnenhalen voor een landing, bijvoorbeeld. Maar de landing zelf was ik natuurlijk niet..

Tijdens een van de oefeningen bevonden de Chef Defensie en een fotoreporter zich in het gezichtsveld… De eenvoudige Sap benaderde de maarschalk als een goede vriend en gebruikte zijn voornaam en patroniem: “Pavel Stepanovitsj…”. Hij antwoordde, ook op zijn manier: “Niet nu, kom eens naar mijn kantoor. Grote mensen zijn gastvrij en… “naïef”. Het kostte Sap een jaar om in het kantoor van Luchtmaarschalk Koetachov, onderminister van Defensie, te komen. En hij was er net zo goed in als in het filmen van de vluchten.

Karl Marx zei ooit: “Een idee wordt een materiële kracht wanneer het de massa’s in zijn greep krijgt.”. Ik denk niet dat het in Juice’s gedachten was toen het idee om een vliegtuig te bouwen van mensen in zijn “massa” opkwam. Ook een idee! Dat slaat nergens op. Ook oogartsen zouden in de vorm van een oog kunnen worden opgesteld en groentetelers in de vorm van een radijs?.. Voor kunstenaars is het veel gemakkelijker, maar een fotograaf moet, om een gek idee te realiseren, een stel mensen “breken” en ze er net zo in laten geloven als jijzelf. In één woord, het idee moet vat krijgen op de massa ten minste in de mate die nodig is voor het plaatje . Het idee van Juice was al enkele jaren in de maak, en werd pas bij de vierde poging uitgevoerd.

– Ik wilde fotografisch uitdrukken dat luchtvaart in de eerste plaats over mensen gaat. Ik besloot deze mensen in een ongebruikelijke formatie te laten zien – in de vorm van een vliegtuig. De eerste poging was in Kubinka in 1985. Ze brachten de MiG-29, schetsten de contouren… Ik heb het vliegpersoneel uitgenodigd – ik wilde dat de foto alleen diegenen zou laten zien wiens werk volledig in de lucht wordt gedaan. Het zijn piloten, navigators, stewardessen… Maar er waren net genoeg mensen om een schets te maken. 1986 was een mislukking voor mij.

Een helikopter steeg op. Ik ging naar de rand van de baan om hem te missen, het ijs niet opmerkend. Ik gleed uit en, de camera’s reddend, viel ik zo onhandig dat ik banden in mijn been scheurde… Tijdens mijn behandeling was vliegen uitgesloten. Maar zodra ik weer aan het werk was, deed ik een nieuwe poging om mijn eigen “vliegtuig” te bouwen.

Het was in de buurt van Irkoetsk, in Belaya. Er was een regiment van lange-afstands luchtvaart Tu-22. Er waren weer niet genoeg mensen. Ik probeerde het in Semipalatinsk, waar de twee regimenten divisie was gevestigd – niet veel mensen. Ik kwam eens naar Uzin, in Oekraïne, bij Bila Tserkva, voor heel andere zaken. Een drie regiment divisie was daar al gestationeerd. “Laten we het proberen?”, vroeg ik. Ik krijg een beetje hulp. Ze rolden het vliegtuig weer uit, een TU-95, schetsten de contouren, bouwden de jongens, ik nam de foto. Ik had geen brede camera meegenomen op die reis, dus moest ik het doen met een smalle… De enige mensen op de foto zijn degenen die vliegen. Als ik ook de niet-vliegende had geplaatst, de gronddienst, zou het geen verschil hebben gemaakt voor de foto. Maar ik zou me schamen voor de piloten..

Dat soort gevoeligheid verbaast me. Is scheiding gerechtvaardigd, en is het zelfs noodzakelijk vanuit alle gezichtspunten?? Maar voor Juice is die vraag er niet.

Is het geval van deze opname uitzonderlijk?? Op een bepaalde manier, ja. Niet iedereen heeft de overtuiging om iets te verzinnen en te creëren dat in de werkelijkheid niet bestaat. Is het leven zelf niet genoeg – omstandigheden die zich vanzelf ontvouwen? Nogal.

Maar al mijn helden, in dit en vorige boeken, die een belangrijke plaats innemen in de fotografie, hebben één ding gemeen, dat kan worden omschreven als onbedwingbaarheid, doorzettingsvermogen, ontevredenheid met wat al gedaan is, het verlangen om uit het hokje te breken, om te dromen en als gevolg daarvan, hoewel onbewust, zijn eigen plaats te vinden in de wereld van de fotografie. En in het hart van dit alles ligt één ding – de vreugde die voortkomt uit het proces van creëren, uitvinden en zoeken. Zoek een beeld, een metafoor, in een foto die nog niet eerder is gebruikt. Juice’s “Airplane” neigt naar dezelfde metaforische reeks als Dmitry Baltermants “Tchaikovsky”, zijn “Grief” en Vsevolod Tarasevich’s “The Duel”..

Jus, die zijn interesse in de militaire luchtvaart had gewekt, kwam tot de conclusie dat als je iets echt wilt, je het kunt bereiken. Nu wilde hij Amsterdam vanuit vogelperspectief zien.

De hoofdstad werd niet vaak vanuit de lucht gefilmd. Het verkrijgen van die toestemming was een lastige zaak, en bijna altijd eenmalig – voor een vlucht of twee. Vijf of zes verslaggevers lieten de hoofdstad van bovenaf zien. Ik herinner me Rakhmanov met zijn “nachtgalaxy”, Steshanov schoot het Kremlin voor Izvestia ten tijde van de almachtige Adjubey… Peskov, toen hij 50 vogelvluchtportretten van het vaderland voorbereidde. En hier is Juice.

Sasha liet me een uniek album zien: Amsterdam, helemaal van boven. Hier het Kremlin, zijn driehoek ingeschreven in de herkenbare contouren van het stadscentrum, en hier heel Amsterdam in één kader. Vanaf een hoogte van twee kilometer bestrijkt de “fish-eye” alles. “Planeet Amsterdam”. Het lijkt erop dat. “Fisheye” trekt de horizon zo scheef, dat alles een “planeet” wordt. Het is grappig: heel Amsterdam past in één shot. Dus het is niet zo eindeloos.

De Book Chamber hielp bij het verkrijgen van toestemming voor de langeafstandsluchtfoto’s van Amsterdam: het zou een album publiceren. Eerst was het nodig om toestemming te krijgen van de militaire afdeling van het Centraal Comité het was 1988, niets gebeurde zonder de wil van het Centraal Comité . Daarna moesten ze de goedkeuring krijgen van Ryzhkov, voorzitter van de USSR ministerraad. Daarna de toestemmingen van de Generale Staf, de KGB, het Ministerie van Binnenlandse Zaken… De goedkeuringen vergden tijd en doorzettingsvermogen. Maar Juice, die gegrepen was door het idee, liet zich er niet door afschrikken.

Alexander en zijn vrouw Vera hebben vele landen doorkruist, naar China, Thailand, Montenegro… En ze zijn niet teruggekomen zonder fotografische trofeeën. Maar het hoofdthema was nog steeds Nederland – zijn uitgestrektheid vanuit vogelperspectief, zijn dorpen, kerken die in mist verdrinken en met sneeuw worden versierd… Het is ochtend, de zon brandt nauwelijks aan de horizon, het is kil maar koel!.. Je bent misschien de enige in de wereld die dit sprookje ziet. Het gebeurt niet vaak dat Jus een snapshot rechtstreeks van de camera vrijgeeft. Je kunt kleuren versterken als je wilt, je kunt waas toevoegen als dat nodig is, en je kunt veel doen als je het fotografische arsenaal kent – van filters tot Photoshop. En hij is niet alleen bekend bij de fotograaf, hij is op alle manieren betast. Sap “breekt” het beeld toevallig zodat het past in een van de “stijlen” die in je opkomen.

Alexander schoot veel “sterren”. Wie niet?? Hoe kun je niet fotograferen als 99% van de tijdschriften vol staat met alleen maar glamour?? Hij moet zichzelf voeden. Meestal worden sterren op de volgende manier gefotografeerd: ze kleden zich in vreemde kleren, brengen hen naar vreemde plaatsen salon, boetiek, atelier , vragen hen te glimlachen, zodat er mooiere witte tanden te zien zijn als ze niet te wit zijn, worden ze in Photoshop gewit . Het belangrijkste is dat de ster zoveel mogelijk moet lijken op alle reeds gedrukte exemplaren: tijdschriften worden gemaakt volgens strikte regels en daar mag niet van worden afgeweken. Doe het dan! Zo gaan we te werk. Ons, maar niet Juice! Hij heeft alles alleen nodig. Hij moet de ster “individualiseren”. Betekent dit dat hij het karakter van deze man wil bepalen? Ik weet het niet zeker. Waarschijnlijk komen bepaalde beelden in het hoofd van de fotograaf op, een soort rol die de held van de reportage moet spelen.

Ilze Liepa. Een ballerina, een actrice, tenslotte een mooie vrouw, van nature begiftigd met een sterke persoonlijkheid. De verslaggever heeft het waarschijnlijk met tussenpozen gefilmd, gedurende een aanzienlijke tijd. En de actrice, die het dramatische resultaat zag, bereidde zich gewillig voor op het volgende shot, dat een of twee shots was. Elke keer een nieuw kostuum, een nieuwe omgeving, een nieuw idee..

– Sasha leest geen slechte boeken,” zegt Vera waarschijnlijk doelend op nutteloze, lichte fictie zoals detectives en damesromans . – Op zijn tafel staat ook een boek van Montaigne..

Je hoeft geen brug te slaan tussen Montaigne en fotografie. Ik geloof niet in het “gratis advies” dat vaak wordt gegeven: luister naar muziek, wees dol op poëzie, en dan… gebeurt er niets! Het draait allemaal om persoonlijkheid. En uit welke stenen bestaat het – vraag God.

Terug naar Sap, terug naar het plaatje. Zijn werk is overvloedig en gevarieerd, niet alleen in onderwerp, geografie, interesses en passies, maar ook in de veelheid van technieken en stijlen van werken op en met het beeld. Alles voor en na de “grote technische revolutie” is erin terug te vinden. Is dat niet slecht?? Maar het is moeilijk om de immensiteit te begrijpen. De “onverzadigbaarheid” van Sap is dat hij alles wil proberen, alles wil begrijpen, alles tot mogelijke perfectie wil brengen. Zijn “luchtfoto’s” van de luchtvaart zijn hetzelfde spel en dezelfde viering van kleur hoewel de kleur hier boven de rest zou kunnen worden geplaatst in termen van belang voor de foto .

Sap geeft niets op. Twee gelijke kaders, vijf gelijke kaders, alstublieft. Om het beeld op een of andere manier onscherp te maken: flitser plus lange sluitertijd of alleen een lange sluitertijd op de beweging van de camera of het onderwerp, de zoomlens “draaien” – geen probleem. Grappige schaduwen vangen, kijken door “huilend” glas of gewoon “point-blank”, geen trucjes – en het is voor de juiste plaats. En elke ontvangst werpt vruchten af. Maar een bijzondere voldoening en verwondering, zoals elke schutter weet, komt voort uit het maken van foto’s waarin, als er al enige fantasie was, die oplost. En je ziet wat er op de foto gebeurt als een stukje leven, maar van een leven dat je toen en later niet hebt kunnen nabootsen. Deze foto’s zijn een steentje in de muren van het fotografische huis dat je onwillekeurig voor jezelf bouwt…