Een detectiveverhaal in het leven van fotografe Vivian Maier

In het najaar van 2013 vond in het Vivian Maier Photography Centre een zeer succesvolle fototentoonstelling plaats. Lumière Brothers fototentoonstelling van Vivian Maier was een groot succes. Het verhaal van de ontdekking van fotografe Vivian Maier is bijna een detectiveverhaal, dat evenveel aandacht trekt als haar foto’s. Vivian Maier’s verhaal zal altijd een detectiveverhaal blijven – interessant en verhelderend. En we zijn het lot en John Maloof er dankbaar voor.

Bedankt. Centrum voor Fotografie aan de Universiteit van Californië. Gebroeders Lumière

voor het inzenden van foto’s voor publicatie.

In 2007 kocht een jonge vastgoedmakelaar en plaatselijke historicus uit Chicago, John Maloof, op een plaatselijke veiling een aantal dozen met oude prenten, in de hoop iets te vinden om zijn boek over Chicago in de voorsteden te illustreren. Er zat niet veel in de dozen, maar na het scannen van wat film vond John de foto’s interessant en begon ze beetje bij beetje op zijn blog te zetten.

Niet veel mensen merkten het op, maar hoe meer John scande, hoe meer hij zich liet meeslepen en besefte dat hij iets prachtigs had gevonden. Het werd bevestigd toen de foto’s werden geüpload naar Flickr: enthousiaste commentaren en aanbiedingen voor tentoonstellingen stroomden binnen. De naam van de auteur, Vivian Maier, was niet moeilijk te achterhalen: het is ondertekend op de enveloppen en kwitanties van. Er is ook informatie gevonden dat Mayer nog leeft in een verpleeghuis, maar om gezondheidsredenen niet veel bezoek kan ontvangen.

John Maloof ging niet verder, maar hij publiceerde steeds meer beelden, de publieke belangstelling groeide, en tegen 2009 was het duidelijk dat het goed zou zijn om meer informatie over de auteur te krijgen. John “googelde” verder, en vond op de website van een plaatselijke krant een kort overlijdensbericht: Vivian Maier is twee dagen geleden overleden. Er was nu niemand om vragen over te stellen, behalve een zekere John, Lane en Matthew, die verslag deden van hun verdriet over het overlijden van hun “tweede moeder”. John heeft niets anders dan deze informatie en de inhoud van de dozen, die nog volledig uitgezocht moeten worden. Maar met zijn dorst naar onderzoek vond hij enkele aanwijzingen die hem in staat stelden een biografie van Vivian Maier samen te stellen… Alles wat we over haar weten komt uit deze dozen en de herinneringen van een paar mensen die haar gekend hebben.

Vivian Maier werd geboren in New York, maar woonde in haar jeugd ook in Frankrijk. In 1956 kwam ze aan in Chicago, en nam een baan aan als kindermeisje bij de familie Gensburg, die drie zonen had: John, Lane en Matthew. Ze vergeleken Meyer met Mary Poppins. Een excentriek, gereserveerd, sober meisje met een grote hoed, een flodderige jas en herenschoenen die niets over zichzelf zegt, niemand ontmoet, overal met een camera naartoe gaat en één film per dag maakt, maar nooit iemand de foto’s laat zien.

Praat graag over film, politiek en maatschappij, maar sluit elke poging tot inbreuk op haar persoonlijke ruimte af. Maar ze is erg leuk: ze brengt een dode slang in huis, neemt de jongens mee naar het kerkhof, kijkt avant-garde films met hen, en regelt dat de melkboer hen in zijn busje naar school brengt. Haar enige bezittingen van waarde zijn de tapes die ze heeft opgenomen, amateur audio- en videobanden en kranten. Stapels kranten die niet weggegooid kunnen worden omdat ze allemaal een nuttig artikel bevatten dat je ooit nog eens wilt lezen.

In 1972 verliet Vivian de Gensburgs: de kinderen waren groot geworden en hadden geen kindermeisje meer nodig. Samen met haar uitgebreide archief trekt ze in latere jaren van familie naar familie. Maar wat gebeurt er met eenzame kindermeisjes zonder vaste verblijfplaats als ze oud worden..? Sommigen vliegen weg met de wind, en sommigen worden gelukkig gevonden door hun dankbare pleegouders, die hen een flat huren en helpen met het geld, en wanneer de kindermeisjes zelf voortdurend toezicht nodig beginnen te hebben, worden ze in een fatsoenlijk bejaardentehuis geplaatst. John, Lane en Matthew Gensburg verzorgden hun vroegere kindermeisje tot het einde… Maar haar spullen lijken niemand te interesseren. De betalingen voor de opslag van de vele dozen in het pakhuis stopten en het pakhuis veilde ze… Als de koper van John Maloof niet enthousiast was geweest, had de wereld nooit geweten over fotografe Vivian Maier.

Ze fotografeerde alles om zich heen wat haar interessant leek: mensen, incidenten, voorwerpen, etalages, goederen, auto’s, afval en haar eigen spiegelbeelden; kortom, ze was een straatfotograaf. Het verschil tussen straatfotografie en haar nauwe verwanten, reportage en documentaire filmen, is dat een straatfotograaf geen specifieke taak heeft. Hij loopt gewoon rond en schiet op alles. Wat is de fascinatie van Vivian Maier? Hetzelfde dat ons aantrekt in elke goede straatfotografie: levendige personages, levendige observaties, onverwachte nevenschikkingen, ironie, humor, paradoxen, lichte absurditeit en de schoonheid van het alledaagse die we in het leven niet opmerken maar in de fotografie prachtig vinden omdat het banale, onbelangrijke, vluchtige waarde krijgt.

Vivian Maier is vergeleken met bijna alle bekende straatfotografen: Evans, Kertész, Cartier-Bresson, Duano, Levitt, Modell, Frank, Friedlander, Winogrand en anderen. Onder haar tienduizenden foto’s die we niet allemaal hebben gezien – sommige films moeten nog worden gescand kan men inderdaad foto’s vinden “in de stijl” van elk van hen. Duizenden foto’s en geen auteursselectie – daar hebben we mee te maken. De kijker bewondert Meiers foto’s om voor de hand liggende redenen: de algemene toename van de belangstelling voor straatfotografie, nostalgie, de raadselachtige figuur van de auteur en haar onbetwistbare talent. De foto’s tonen het leven in Chicago in de jaren 1950 en 1970. Kleurrijke personages, grappige, bizarre of ontroerende situaties, een verscheidenheid aan kostuums, details, gezichtspunten.

De beelden zijn duidelijk leesbaar, zodat de kijker precies weet waar hij naar moet kijken, wie de hoofdpersoon is en wat er aan de hand is. Maar de selectie en bewerking van de beelden door de auteur betekent evenveel voor de geschiedenis als het maken ervan. Stel je voor dat we plotseling de ruwe archieven zouden vinden van een of andere niemand ontziende Henri Cartier-Bresson of Ansel Adams, waar alles door elkaar ligt: wat ze selecteerden voor boeken en tentoonstellingen, en wat ze met spijt zouden hebben weggegooid. Het is dan dat de Cartier-Bresson en Adams die wij kennen, klassieke fotografen werden die de twintigste-eeuwse beeldcultuur mede vorm gaven? Nauwelijks.

Critici zeggen verschillende dingen over Maier, soms met diametraal tegenovergestelde meningen. Het is geen verrassing. We weten niets over haar. Als fotografe van beroep maakte ze foto’s omdat ze niet anders kon. Als professioneel auteur bestaat ze niet. Ze heeft nooit tentoongesteld, gedrukt, verkocht, had geen leraren, medewerkers, studenten of kijkers. We hebben geen idee hoeveel ze wist over fotografie, of ze andere fotografen kende, of ze bewust anderen imiteerde, citeerde of parodieerde… Of ze een groot artiest is of gewoon getalenteerd, is moeilijk te zeggen. Ze heeft ons te veel gegeven – dat wil zeggen, niets concreets en niets gearticuleerd – over haar kijk op de mens, de politiek, de maatschappij, de stad, Amerika, de kunst en de fotografie. Zij zal nooit deel uitmaken van de geschiedenis van de fotografie – slechts een opmerkelijke bijzonderheid, slechts een visuele echo rond iconische auteurs, opvattingen en concepten. We weten ook niet of Vivian Maier ons iets wilde vertellen… Misschien fotografeerde ze alleen voor zichzelf en zag ze zichzelf niet als fotograaf.

Vivian Maier’s verhaal zal voor altijd een detectiveverhaal blijven – interessant en verhelderend. Maar we zijn het lot en John Maloof nog steeds dankbaar voor haar.