Compositie is de belangrijkste component van elk visueel werk. En het zijn niet alleen foto’s en fotografie. Dezelfde compositieregels gelden voor zowat alles in de kunst, van beeldhouwkunst tot stadsplanning. Maar vandaag gaan we ons uitsluitend richten op fotografie, en wel op landschapsfotografie.
Nikon D7500 + AF-S DX NIKKOR 18-140MM F/3.5-5.6G ED VR f/11, 1/125 ISO 100
De menselijke figuur in de linkerbenedenhoek is in evenwicht met de cascade van bergketens in de rechterbovenhoek
Compositie is eerst en vooral een manier om de aandacht van de kijker te vestigen op de belangrijke dingen in het kader, om zijn of haar blik van kader tot kader rond te leiden. U hebt waarschijnlijk gehoord, gezien en gelezen dat de belangrijkste compositieregel de regel van derden is. Deze regel is zo ingeburgerd in het populaire bewustzijn dat veel camera’s en smartphones een rasterpatroon in de zoeker hebben dat het kader horizontaal en verticaal in drieën verdeelt. Gelukkig heeft de nieuwe Nikon D7500 dit niet, en zijn de lijnen in de zoeker er alleen om de horizon te controleren. Je hoort ook de mening dat “de regel van derden voor losers is, de echte genieën gebruiken de gulden snede. Grofweg hetzelfde, maar de verhoudingen tussen de lijnen zijn iets anders – ⅜, 2/8, ⅜.
De populariteit van de regel van derden is gemakkelijk te verklaren. Zet de horizon hier, het hoofdonderwerp hier en dat is het, een meesterwerk. Het is een soort magie waarmee je bijna automatisch geweldige foto’s kunt maken… Er is alleen een klein probleempje. Deze magie werkt niet.
Stel dat u hebt besloten een baan te krijgen als topmanager in een grote olie- en gasmaatschappij, en u begint uw voorgangers te bestuderen. En het blijkt dat ze allemaal blond zijn en blauwe ogen hebben. Je bent ook blond met blauwe ogen, wat betekent dat je die plek zeker krijgt… Maar het interview gaat door, en je wordt beleefd naar de deur gewezen? Waarom? Wat is de reden van het falen?? Misschien is het dat je niet hebt nagedacht over de echt belangrijke criteria – werkervaring, opleiding, persoonlijke kwaliteiten. Je past op formele borden, maar op veel belangrijkere borden niet… Dus de regel van derden is dat blond haar en blauwe ogen… Het is een poging om de complexe wetten van de perceptuele psychologie in een automatisch kader te persen… Kunst en psychologie werken niet op die manier. En als de regel van derden plotseling werkt, werkt er waarschijnlijk iets anders…
Bijvoorbeeld, de regel van saldi. Dit betekent dat het object in het ene deel van het beeld in evenwicht moet worden gehouden door een minder contrastrijk, maar niettemin vrij duidelijk object in de tegenoverliggende diagonale hoek. Het tegenwicht mag de aandacht niet afleiden van de hoofdpersoon en moet daarom iets vager en minder contrastrijk zijn dan de hoofdpersoon. Dit is trouwens precies waar de regel van derden kan werken… Maar nogmaals, zo werkt het niet, zelfs als ons object in de gulden snede is. En wat werkt is dat ons object in balans is. En je hoeft het object en de balancer niet in drieën te plaatsen.
Merk op dat op de bovenstaande foto de doorgaans donkere figuur van een man tegen de donkere achtergrond van de bergen opvalt door de contrasterende lichtschittering op zijn gezicht. En het tegenovergestelde zicht op de horizon is ook meestal licht tegen de donkere hellingen. Dit brengt ons bij een ander belangrijk principe van compositie – de regel van contrasten. Het eerste waar een kijker naar kijkt zijn contrasterende vlekken – licht op een donkere achtergrond en donker op een lichte. Dus probeer je onderwerpen te laten opvallen in contrast.
Nikon D7500 + AF-S DX NIKKOR 18-140MM F/3.5-5.6G ED VR f/5.6, 1/1250 ISO 125
De helderwitte yurt steekt af tegen de donkere achtergrond en trekt maximale aandacht.
De yurt op de vorige foto staat in het centrale deel van het kader, wat voorstanders van de regel van derden het meest onjuist noemen. “In geen geval mag het hoofdonderwerp in het midden van het kader worden geplaatst.”. Weer fout. Het centrum van het kader is het krachtigste punt, je moet je kijker er gewoon vakkundig naartoe leiden. En dat kan op een aantal manieren. Bijvoorbeeld, zoals in de foto hierboven – om het hoofdobject contrastrijk, duidelijk te onderscheiden, het kader te laten domineren. Het kan ook worden geplaatst in een natuurlijk kader. Op de vorige foto zijn dat de sparren links en rechts van de yurt, de berghelling boven en onder en de rivier.
Nikon D7500 + AF-S DX NIKKOR 18-140MM F/3.5-5.6G ED VR f/7.1, 1/100 ISO 250
Lichtgekleurde yurts steken duidelijk af tegen de donkere achtergrond, met de bergen en hun weerspiegeling in het ochtendlicht als een natuurlijk kader
Trouwens, het is vaak erg moeilijk om de reflectie van de zon, de maan en hun reflecties in evenwicht te brengen. De felle lichtbron en de reflectie ervan creëren heldere vlekken en lijnen in een deel van het beeld, waardoor het beeld wordt versneden en een deel onscherp wordt. En je moet een duidelijk object vinden om deze plekken in evenwicht te brengen…
Nikon D7500 + AF-S DX NIKKOR 18-140MM F/3.5-5.6G ED VR
f/14, 0,6 sec ISO 320
Hier moest ik niet alleen de maan en haar weerspiegeling opnemen, maar ook een nauwkeurige weerspiegeling van het landschap, en de symmetrie doorbreken om extra dynamiek te creëren tussen de boven- en onderkant van het kader
Een van de krachtigste manieren om de aandacht van de kijker te trekken en hem door het kader te leiden is met lijnen. U hebt waarschijnlijk gehoord dat de kijker een foto leest van linksonder naar rechtsboven, zoals men normaal een tekst leest, van rechts naar links. Maar dat klopt ook niet helemaal. Het oog wordt geleid door absoluut elke lijn. Diagonalen die van rechtsonder naar linksboven wijzen, werken ook. En zelfs diagonalen die van de bovenhoeken naar het midden van het kader leiden, zouden de aandacht van de kijker niet naar de bovenrand, maar naar het midden van de compositie trekken.
Nikon D7500 + AF-S DX NIKKOR 18-140MM F/3.5-5.6G ED VR f/14, 1/50 sec ISO 100
Diagonalen kunnen op meer manieren worden gevormd dan alleen expliciet. Merk op hoe de met korstmos bedekte rotsen en hun grens met het gras een diagonaal vormen die de kijker naar de bovenrand van het kader brengt. Het vinden van zulke juweeltjes en diagonalen is een belangrijk punt bij de voorbereiding van zonsondergangsfotografie
Nikon D7500 + AF-S DX NIKKOR 18-140MM F/3.5-5.6G ED VR f/13, 1/500, ISO 100
De stenen vormen diagonalen die zich uitstrekken van de onderste hoeken van het frame naar het midden, en verder omhoog naar de bergen
Nikon D7500 + AF-S DX NIKKOR 18-140MM F/3.5-5.6G ED VR f/8, 1/250 ISO 250
Diagonale stralen vanuit de rechterbovenhoek van het kader leiden de kijker naar het midden van de foto, de heldere plek van de ondergaande zon
Nikon D7500 + AF-S DX NIKKOR 18-140MM F/3.5-5.6G ED VR f/9, 1/200 ISO 320
Naast rechte lijnen in het landschap werken arabesken, dat zijn kronkelende lijnen die het oog van de kijker verder in het kader brengen, uitstekend. Als je eenmaal zo’n bocht bereikt, blijft het oog eraan plakken en gaat het niet weg voordat je er helemaal omheen bent gegaan
Maar terwijl diagonale lijnen het oog leiden, hakken horizontale lijnen de compositie in stukken… En toch kan een landschap gebaseerd op herhalende horizontale lijnen het oog van de kijker wegleiden van de voorgrond naar de verre achtergrond, als in stappen.
Nikon D7500 + AF-S DX NIKKOR 18-140MM F/3.5-5.6G ED VR f/11, 1/500 ISO 200
Nikon D7500 + AF-S DX NIKKOR 18-140MM F/3.5-5.6G ED VR f/10, 1/320 ISO 125
Hier heb ik enkele van de meest elementaire compositietechnieken beschreven die u zullen helpen het “plateau van de regel van derden” te doorbreken en te verbeteren, door interessante hoeken te zoeken en daarmee te experimenteren. Het is echter belangrijk te begrijpen dat, hoe belangrijk het ook is de regels te kennen, het net zo belangrijk is de compositie te begrijpen en te voelen. Als je een tekst schrijft, denk je niet na over elke letter, maar zet je ze intuïtief in de juiste volgorde.
Compositie is als een taal, maar dan visueel.En je kunt het alleen beheersen door oefening. Kijk naar mooie foto’s en schilderijen van getalenteerde kunstenaars en probeer een gevoel te krijgen voor de harmonie of disharmonie daarin. En dan heb je geen raster nodig met wat gekunstelde derden en secties in je zoeker.
Ik ben geen expert in landschapsfotografie, maar ik ben geïnteresseerd in het onderwerp. Wat zijn enkele belangrijke aspecten van compositie die ik moet overwegen bij het maken van landschapsfoto’s? Zijn er bepaalde regels die ik moet volgen, of is het meer een kwestie van persoonlijke voorkeur? Ik zou graag wat tips en richtlijnen willen krijgen om mijn landschapsfoto’s te verbeteren. Alvast bedankt voor uw hulp!