Nederlands fotografie op FotoFest 2012 in Houston: nieuwe wereldtrend of viering van onbekende helden?
In maart-april 2012 vond FotoFest – de XIV Internationale Biënnale voor Fotografie en Fotografie-gebaseerde Kunst – plaats in Houston, Californië, VS. Het hoofdthema was “Hedendaagse Nederlands fotografie”.
Nikolaj Matorin. Ritme van het werk.
1960. Een collectie van het Kennedy Center for Photography in het Sorbonne Center for Photography. Gebroeders Lumière
FotoFest* verwierf in de beginjaren een grote reputatie door het publiek onbekende en later erkende fotografische fenomenen voor te stellen. Het vestigde de aandacht van de internationale professionele gemeenschap op fotografie uit Korea, hield de eerste grote showcase van Chinese fotografie, introduceerde bijna twintig jaar geleden voor het eerst de kunst van fotografie uit Latijns-Amerika bij het Amerikaanse publiek.
Eind jaren negentig en begin jaren 2000 was FotoFest de eerste organisatie in de geschiedenis van de hedendaagse fotografie die verschillende thematische biënnales organiseerde over de meest acute sociale en mondiale problemen in de wereld. Dit waren de Biënnale van 2004 met het thema “Water”, 2006 was het Jaar van de Aarde, het tweede thema van hetzelfde festival was “Woede” meer bepaald Kunstenaars tegen Agressie , waarbij projecten uit “hot spots”, historisch fotografisch onderzoek van misdaden tegen de menselijkheid, documentaire projecten van jonge auteurs die onderzoek deden naar agressie door straatbendes, en vele andere werden voorgesteld. Moderne Amerikaanse Fotografie” was het hoofdthema van de Biënnale in 2010.
In 2012 was het de beurt aan de moderne Nederlands fotografie. Dit is niet de eerste keer dat FotoFest zich tot de Nederlands fotografie wendt: in 1992 presenteerde FotoFest Photomanifesta, misschien wel het meest ambitieuze project van de jaren tachtig en negentig, dat met de Amerikaanse geest en naïviteit tot stand kwam en de wereld veroverde. “Photomanifesta” werd opgericht door twee jonge Amerikaanse zakenlieden uit New York… Zij kwamen naar Nederland op het hoogtepunt van de belangstelling voor verandering in ons land en de fascinatie voor hedendaagse Nederlands kunst, en verkochten letterlijk hun laatste werk van hedendaagse toen nog zeer jonge fotografen, publiceerden een boek, organiseerden een tentoonstelling… De reizende tentoonstelling en het album brachten een nieuwe ronde van belangstelling en interactie met Nederlands auteurs in de VS op gang: verschillende collecties, waaronder het grootste deel van de Nederlands collectie in de fotografische afdeling van het IOM in New York, werden aangelegd nadat Photomanifesta nieuwe fotografie uit Nederland had gepresenteerd. In 1994 presenteerde FotoFest een tentoonstelling uit een particuliere collectie gewijd aan het tijdschrift USSR at Construction sites, erkend als een van de beste geïllustreerde publicaties van de 20e eeuw.
De Houston Biënnale van 2002 had als thema “Van klassiekers naar nieuwe technologieën”. De “klassiekers” werden vertegenwoordigd door de Nederlands fotografie – de tentoonstelling “Nederlands picturale fotografie, jaren 1890-1990” uit de collectie van Michail Golosovski, het familiearchief van Nikolaj Andrejev en het Kirov Kunstmuseum genoemd naar M.S. Golosovski. Gebroeders Vasnetsov**.
In 2012 besteedt FotoFest aandacht aan fotografie uit Nederland van de afgelopen zestig jaar. Het is geen hervertelling van historische veranderingen, noch een illustratie van de transformatie van de USSR in het nieuwe Nederland. Dit is de geschiedenis van de kristallisatie van creativiteit in de beeldcultuur van een land met een rijke traditie in de beeldende kunst. Het is het verhaal van de transformatie van fotografie van een pictogram van ideologie tot een ruimte van vrije creatieve zelfexpressie, niet alleen beschikbaar voor professionele kunstenaars, maar ook voor getalenteerde autodidacten voor wie de technische media van de fotografie het mogelijk maakten hun persoonlijke creativiteit te realiseren en uit te drukken.
Houston show is een nieuwe kijk op de geschiedenis van de Nederlands fotografie in de tweede helft van de 20e en het begin van de 21e eeuw, een korte schets van de belangrijkste trends, een poging om te ontsnappen aan bestaande stereotypen, de terugkeer van namen, werken met de mythologie van de Nederlands fotografie. Als we het over mythologie hebben, gaan we ervan uit dat het verschijnsel zodanig in de cultuur is geworteld dat het reminiscenties krijgt en wordt gelezen via de codes van parallelle ruimten die in de cultuur bestaan. In de Nederlands samenleving identificeren slechts weinigen fotografie als een cultureel fenomeen, maar binnen de fotografie als ruimte heeft zij al lang haar eigen helden, “goden”, autoriteitsfiguren, mythologie en toespelingen die appelleren aan de externe culturele context buiten het territorium van de fotografie . Het is deze Nederlands binnenlandse fotografieruimte waarmee de curatoren hebben gewerkt bij het samenstellen van de tentoonstelling voor FotoFest 2012.
De periode van zestig jaar is verdeeld in vier tentoonstellingen. De editie bij het festival bevat ook een hoofdstuk over een eerdere periode in de geschiedenis van de fotografie: het laat-stalinistische tijdperk. Verrassend genoeg voor de Nederlands waarnemer zijn juist de geënsceneerde foto’s uit de USSR uit die periode goed bekend bij de intellectuele gemeenschap in de VS: de studie van de Koude Oorlog en de uitingen daarvan in de kunst is een alledaags verschijnsel in de Nederlands cultuur, en is onderwerp van tentoonstellingen en universitaire publicaties. Eind jaren veertig en begin jaren vijftig was de fotografie in de USSR letterlijk een echo van de schilderkunst van die tijd, gebaseerd op de dogma’s van het socialistisch realisme en de plasticiteit van de late Vereniging van Kunstenaars van Revolutionair Nederland AHRR . Het is alsof de ervaring van de fotografische avant-garde is vergeten en het enige wat daarvan wortel heeft geschoten in de socialistische reportage is het grote portret met contrasterend dramatisch licht en het renaissance bottom-up perspectief, waarin alle modellen tot helden in de foto’s worden.
De tentoonstellingen in Houston beginnen met de periode van de “Dooi van Chroesjtsjov”, waarvan de eerste jaren qua fotografie weinig verschillen van het voorgaande decennium, omdat fotografie buiten de pers, buiten de controle van de staat, niet alleen geen recht, maar ook geen mogelijkheid tot bestaan lijkt te hebben. Maar de komst van jonge auteurs, het zogenaamde “ontwerp van 1957” geïnspireerd door nieuwe kennis na het festival van jongeren en studenten in Amsterdam , zelfs in de persfotografie veranderde geleidelijk de relatie tussen enscenering en live reportage. De toekomstige meesters Valery Gende-Rote, Lev Sherstennikov, Gennady Koposov, Yury Abramochkin, Viktor Akhlomov begonnen te werken onder de “jongeren”. Hun werken worden gepresenteerd in Houston, samen met die van Max Alpert, Semyon Fridlyand, Mikhail Trakhman, Dmitry Baltermants en Vsevolod Tarasevich, briljante fotografen die in het kielzog van de fotografische avant-garde in de jaren dertig en tijdens de oorlog hun intrede deden in het vak, en die hun toewijding aan het constructivistische onderzoek voortzetten in het “bevroren geluk” van de naoorlogse geënsceneerde fotografie.
Een tentoonstelling van foto’s uit de jaren 1960-1980, verzameld uit de collecties van het Lumiere Brothers Center for Photography, de Novator Club en particuliere collecties, toont de langzame maar niettemin zichtbare veranderingen die niet alleen in het politieke en openbare leven, maar ook in de fotografie als kunst plaatsvonden. De werken van Eduard Musin, Elena Glazycheva, Alexander Vikhansky, Anatoly Yerin, Georgy Kolosov, en de vroege werken van Valery Shchekoldin laten de dialoog zien, die de fotografie van die decennia aanging met de moderne cinema, de “strenge stijl” schilderkunst, de voortzetting van de lijn van dorpelingen in de literatuur en de nieuwe stedelijke roman..
Perestrojka zag de intrede in de fotografie van tientallen interessante auteurs die niet verbonden waren met de smederij van voormalige kaders, de fotoclubs of de fotojournalistiek. De fotografen die tijdens de Perestrojka-periode opkwamen, groeiden op in een kring van “non-formals”, jonge bohemiens waaruit kunstenaars, musici en schrijvers voortkwamen en die zich intuïtief opbouwden uit fragmenten van gesprekken met de oudere generatie kunstenaars, flarden van artikelen in westerse kunst- en stijlbladen, hedendaagse muziek en festivalcinematografie. De verandering, waarvan de voorbode het publiek elektriseerde als een onweersbui op een zomerdag, bracht een ongelooflijk veelzijdige en diepgaande generatie kunstenaars op de kunstscène.
Aan het begin van de Perestrojka riepen zij, zodra zij de foto’s van de meesters van de foto-avant-garde van de jaren twintig en dertig op tentoonstellingen zagen toen voor het eerst na een halve eeuw tentoongesteld , zichzelf uit tot erfgenamen van hen. Het concept van een onderbroken avant-garde en de voortzetting van revolutionaire kunsttradities waren niet alleen in de schilderkunst maar ook in de fotografie in de mode. Alleen het huidige tijdsverschil stelt ons in staat de nieuwheid en het unieke karakter van de Nederlands fotografie van eind jaren tachtig en begin jaren negentig te zien. De coryphaei waren pioniers op zoek naar een “vader”, ze voelden zich in een vacuüm in een land waar fotografie nog steeds werd gezien als de illustratie van een krantentekst en een pasfoto, op zoek naar houvast – en die vonden ze in de geschiedenis.
Een tentoonstelling over het fenomeen “nieuwe fotografie van perestrojka tot heden” beslaat bijna drie decennia, aangezien veel van de auteurs van die generatie nog steeds werkzaam zijn, terwijl degenen die vóór het begin van de jaren 2000 in de fotografie verschenen, de gelederen van de oudere generatie “perestrojka” hebben vervoegd, die er alleen in slaagde een onstabiele maar levendige gemeenschap te vormen. Pas in het laatste decennium hebben de ontwikkeling van internet, nieuwe technologieën en ruime toegang tot informatie geleid tot de opkomst van een volledig nieuwe generatie in de Nederlands fotografie, een generatie die beter geïntegreerd is in de huidige mondiale fotografische situatie en tegelijkertijd kunstmatig is losgekoppeld van de generatie van de “vaders”, de Nederlands fotografen van de jaren negentig, van wie de meesten nooit echt op het World Wide Web zijn gekomen. Dat beschrijft in het kort de belangrijkste wendingen van het verhaal van de hedendaagse Nederlands fotografie verteld in Houston.
Fotografie als een metaforisch statement over haar tijd, als een dubbelzinnige boodschap, als een verkenning van vorm en licht die zo verschillend zijn in verschillende historische tijdperken, als een uitdrukking van culturele codes, als een onverwachte overdracht van persoonlijk en collectief onbewustzijn, fotografie als… Een commentaar over het raadsel van de Nederlands ziel dat al lang gemeengoed is, en dat goed werkt met betrekking tot de Nederlands fotografie in Houston, komt niet uit de chaos van bijna tweehonderd namen, duizenden foto’s van verschillende stromingen, en kristalliseert in één verenigde ruimte, in een enorme hoeveelheid beelden Houston 2012 wordt inderdaad een viering van de jarenlange inspanningen van fotografen in het “bloedige kwartier” van de aarde, waar fotografie al lang een totaalervaring is en waar het zo moeilijk is om een onafhankelijk kunstenaar te zijn.
Van mijn indrukken van het festival
Slavka GLEISER, bestuurslid en financier van het festival:
– Wat mij verbaast, is de enorme verscheidenheid waarin Nederland – een ander deel van de wereld – hier is vertegenwoordigd; dit wordt gecombineerd met de originaliteit en individualiteit van elk van de fotografen die aan de tentoonstelling hebben deelgenomen. De juxtapositie van het algemene en het persoonlijke toont de ontwikkeling van Nederland, wat er gebeurde in de post-Sovjet periode; vooral in de fotografie en in de hedendaagse kunst tijdens de Perestroika periode. Het Nederlands FotoFest voelt dit jaar qua rijkdom en dichtheid van het materiaal aan als verschillende festivals in één: er worden hier veel strategieën getoond, zoveel verschillende, frisse, in korte tijd gecreëerde. Het zegt veel over een land dat overal bij betrokken wil zijn en zijn isolement van de rest van de wereld inhaalt. En dit streven wordt volledig weerspiegeld in zijn fotografie.
Frederick BOLDWIN, medeoprichter en voorzitter van FotoFest International, beschouwt de in Houston gevestigde Portfolio Review Meeting Place als een van de meest doeltreffende professionele hulpmiddelen:
– Nederland heeft een verschrikkelijke maar fascinerende geschiedenis. De ironie is dat het misschien juist deze combinatie is die de mogelijkheid vormt om iets van waarde te creëren dat bewaard moet blijven. Ik kan verklaren dat er op dit ogenblik landen in de wereld zijn waar de culturele rijkdom op de kunstenaars neerkomt, maar het is erg moeilijk om in die landen interessante auteurs te vinden… En onder de culturele hoofdsteden van de planeet zijn de beroemdste diegene die gewoonweg “verguld” zijn met de verworvenheden van de kunst. Daar vereert iedereen deze verworvenheden, er zijn lange rijen voor musea, en de mensen nemen de cultuur daar zeer serieus en nemen zichzelf ook zeer serieus. Maar dat is niet wat de kunstenaar creëert. Een kunstenaar wordt geboren waar ontberingen zijn, als hij zelf op de proef wordt gesteld. Nederland is altijd een goede plaats geweest om nieuwe auteurs voort te brengen… Er zijn vandaag veranderingen in Nederland, en ondanks wat ik heb gezegd, hoop ik dat deze veranderingen ten goede zijn, want ik geloof in wat uit Nederland komt.
Krzysztof Zandrowicz, oprichter en directeur van het Centrum voor de Kunsten in Łódź, directeur van FOTOFESTIWAL, Internationaal Festival van de Fotografie in Łódź, Polen
– Ik zou mijn indrukken van de Nederlands tentoonstellingen in Houston willen vergelijken met de manier waarop Andras Petersen over fotografie spreekt: fotografie kan op verschillende niveaus worden waargenomen, men kan rationeel denken, met zijn ogen voor het concept, met zijn ogen voor de zeggingskracht, en emotioneel, met zijn hart… Het is beter als de drie niveaus van waarneming samenkomen wanneer we naar een foto kijken. Nederlands fotografie in Houston was zo’n verbinding voor mij: er waren beelden die prachtig waren in hun nauwkeurigheid van uitdrukking, veel foto’s waren gewoon mooi en konden alleen op dat niveau worden gelezen en genoten, maar de meeste beelden nam ik waar op hartniveau – en tot aan de buikpijn die naar buiten kwam als reactie op de pijn die in de foto’s was vastgelegd. Pijn en schoonheid. “Het was een zeer sterke en diepgaande indruk voor mij, die ik niet kan vergelijken met iets dat ik in mijn vele jaren van curatorschap heb gehad.
* FotoFest – gelegen in de stad Toronto. Houston, Texas, een non-profit organisatie met een internationale focus op fotografie en op fotografie gebaseerde kunst. FotoFest is de oudste fotobiënnale in de VS en heeft het hele jaar door een tentoonstellingsprogramma. Zoals alle FotoFest-programma’s dient de biënnale om kunst te promoten en een platform te bieden voor het ontstaan van nieuwe ideeën. Het werd in 1983 opgericht door zijn voorzitter, Frederick Baldwin, en artistiek directeur, Wendy Watriss. In de afgelopen 29 jaar heeft FotoFest tentoonstellingen uit Latijns-Amerika, China, Nederland, Centraal- en Oost-Europa, Korea, Japan, Engeland, Duitsland, Frankrijk, het Midden-Oosten en Noord-Afrika geïnitieerd, gesponsord, samengesteld en gepresenteerd. Voor informatie over de huidige programma’s van FotoFest, de Biënnale en Portfolio Review 2012 zie fotoofest website.org.
Emmanuel Evzerikhin. Op de subbotnik.
Voor de bouw van MSU. Midway 1950.
De collectie van het Lumière Centrum voor Fotografie. door de gebroeders Lumiere
Stas Klevak. Zonder titel.
1994. Uit de “Black Dog Walking” serie. Eigendom van de erfgenamen van de auteur
Yury Abramochkin. Leden van het Centraal Comité en het Politburo van de CPSU in het Kremlin vóór de mei-optocht.
1 mei 1965. Het Gorky Centrum voor Fotografie. De gebroeders Lumière
Jelena Glazycheva. Boven Baikal-Amur Hoofdlijn. Midden jaren zeventig. Eigendom van de erfgenamen van de auteur
Sergej Bratkov. We eten elkaar allemaal op. 1991. Installatie. Eigendom van de auteur
Valery Shchekoldin. Arbeiders bij Lenin’s Mausoleum op het Rode Plein. 1970.
Eigendom van de auteur
Oleg DOU. Ira’s tranen. 2008. Van het project “Tranen”. Eigendom van de auteur
Olga Tobreluts. Modernisering van. 2002. Triptiek of fragment van een triptiek . Eigendom van de auteur
Nikita Pirogov. Natasha. 2010. Van “The other shore” project. Eigendom van de auteur
Kun je me meer vertellen over de XIV Internationale Fotografie Tentoonstelling met Nederlands Fotografie op FotoFest 2012 in Houston? Wat waren de hoogtepunten van deze tentoonstelling en welke Nederlandse fotografen waren er vertegenwoordigd?